|
دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات) نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی |
|
|
پارچە شیعری ژمارە ١٠، لاپەڕە ٢٨ ی دیوانی چاپی ئەنیسی
______________________________________________ ناتەبایی، ناتەبایی، ناتەبایی! ئەوە گەوهەری ئەم شیعرە و زۆرێکی دیکە لە شیعرەکانی ئاواتە. وێدەچێت شاعیر لە هەموو قۆناغەکانی ژیانیدا لە سەر دووڕێیانی هەڵبژاردن و هەڵسەنگاندندا بووبێت. ئەگەری دیکە ئەوەیە شاعیر فەلسەفەیەکی تایبەتی بۆ ژیانی کۆمەڵایەتی هەبووبێت و خۆی لە دۆگم و خۆپەرستی و ئیستیبدادی ڕەئی دوور ڕاگرتبێت. هەرچۆنێک بێت، هەست دەکرێت شاعیر لە زۆر ڕووداوی ژیانی ڕۆژانەیدا بە گومان و هەستەوە هەنگاوی هەڵێنابێتەوە یان ئەگەر لە هەندێک هەڵوێست گرتنی سیاسیشدا قورس وقایمی و نەگۆڕی و باوەڕ بەخۆیی نواندبێت، بەپێچەوانە، لە کاری هونەری و بیرکردنەوەی فەلسەفیدا "شەککاک" و نادڵنیا بووبێت و زانایانە خۆی لە جەزمییەتی گەنجانە دوور ڕاگرتبێت. با سەیرێکی شیعرەکە بکەین و بەهەندێک شوێنیدا بچینەوە: زولف و ڕوومەت، ڕۆژ وتەم، هەناسە و مژ، ئاهی مەزڵووم و دەستی درێژی زاڵمان، بێ بەشیی و بەختەوەریی، چاوداگرتن و تووڕەبوون، ڕۆژ وشەو و زۆر وکەم.... ئەوانە کاتالۆگێکن لەو ناتەباییانەی وا زیهنی شاعیریان داگرتوەوە و لە مەودای کورتی حەوت فەردی شیعرەکەدا چهندهها جار خۆیان دەرخستووە. ئێستا پرسیار ئهوه دهبێت که چ تۆفانێک لە مێشکی شاعیردایە و چ بۆران و گژەبایەک هەڵیان کردووە که نیشانەی دەرەکییان درکاندنی ئەو چهمکه ناتەبا ودژ بهیهکانەن؟ بۆچی شاعیر لەعەینی دوان لە تەباییەکان (سەنعەتی مراعات النظیر)، گرنگایەتی تایبەت بە ناتەبایی (سەنعەتی تضاد) دەدات؟ لە خوێندنەوەیەکی ساکاری شیعرەکەدا، خوێنەر یەکڕیزی و یەکیەتییهک له نێوان پەرچەم و زوڵف، مژ وتەم، یان سێبەر وبەرگ وبەردا نابینێت و دەست بەجێ هەست بە قورسایی باری زوڵف و ڕوومەت، ڕۆژ و تەم، ڕۆژ و بێبەرگی هەژاران، هەروەها ئاه و زاڵمان دەکات. له ڕاستیدا ناتەبایی ڕۆحێکە و بە تان وپۆی ژیانی شاعیردا گەڕاوە و لەم شێعرەشدا خۆی دەرخستووە؛ ئەو ڕۆحە نادیارە ئەگەر بە چاو نەبینرێت، دیسان بەهاسانی هەستی پێدەکرێت و خوێنەر بۆ ئەو هەست پێکردنە پێویست ناکات زۆر خۆی ماندوو بکات، ڕۆژ لەژێر هەوریشەوە ههر دەناسرێتەوە! ئاوات لێرەدا ڕۆژی لەگەڵ تەم و مژ بەشەڕداوە! پەرچەم و زوڵف لە لایەک و ڕوومەت لە لایەکیتر سەفیان بەستووە و بەبەرچاوی شاعیرەوە و ڕەنگە هەر لەبەر چاوی ئەویش، کەوتوونەتە شەڕەوە. شوبهاندنەکان هەمان شوبهاندنی کۆنباون: یەکیان بە ڕۆژ و ئەوی دیکە بە تەم شوبهێنراوە، بەڵام کامیان ڕۆژە و کامیان تەم؟ ئاشکرایە بۆ ساغکردنەوەی واتا دەبێ "لف و نشر" ەکە بشێوێنین و یەکەمی ڕیزی یەکەمیان لەگەڵ دووهەمی ڕیزی دووهەمدا پێکەوە دابنێین و دووهەمی ڕیزی یەکەمیش لەگەڵ یەکەمی ڕیزی دووهەم. کەوابوو، پەرچەم و زوڵف تەمن، و ڕوومەت ڕۆژە. شاعیریش لەوەی وا ئەو تەمە بەری ڕۆژی گرتووە، تووڕەیە بەڵام هیچی پێ ناکرێت جگەلەوەی هەناسەی حەسرەت هەڵکێشێت و هیوای ئەوە بخوازێت کە تەمەنی تەم کەم بێت و زوو بڕەوێت بۆ ئەوەی چاوی بە ڕوومەتی دڵدار بکەوێت. من بۆچوونێکی تایبهت بهخۆم ههیه سهبارهت به وشهی "ماچێ" له فهردی کۆتایی شیعرهکهدا: "چاوەڕێی ماچێ لە لێوانە چ زۆر و چ کەمە" به بۆچوونی من کێشەکە، کێشەی ژمارە و زۆری و کەمییە. ئەگەر وشەی "ماچێ" ڕاست بێت و شاعیر وای گوتبێت، ماچێ واتای یەک تاقە ماچی هەیە، ئیتر زۆر وکەمی له درێژهی ڕستهکهدا واتای نامێنێت و لە خوێندنەوەدا هەست بە بۆشاییهکی واتایی دەکرێت. ئێستا ئەگەر لە جیاتی "ماچێ" بنووسین "ماچی" و بیخوێنینەوە: "چاوەڕێی ماچی لە لێوانە، چ زۆر و چ کەمە" ئیتر ناتەواوی نامێنێت و دەزانین شاعیر چاوەڕێی ماچی سەر لێوی یارەکەیەتی چ زۆر بێت و چ کەم، چ یهک ماچ بێت کە ئەو پێی قانیعە و چ زیاتر، کە دیارە باشترە! من ئهم دێڕانهم نووسیبوو و بڵاوم کردبووهوه که چاوم به دهقی چاپی جهعفهر کهوت و دیتم لهوێدا ناتهواوییهکه چارهسهر کراوه. بهڵام له دهقی تۆمارکراوی دهنگی شاعیر و مامۆستا ههژاردا، خودی شاعیر وهک "ماچی" خوێندوویهتهوه له کاتێکدا مامۆستا ههژار کهڵکی له شێوازی "ماچێ" وهرگرتووه. بە هەمان شێوە، من لام وا نییە شاعیر وشەی "حەڕەمە" ی بە /ڕ/ ی قەڵەو نووسیبێت لەبەر ئەوەی پێشتر "باخی ئیرەمە" ی هێناوە کە نەرم و نیان و سووکە و قورس نییە. هەمان بۆچوونم بۆ "زەڵەمە" و "کەڕەمە" هەیە کە هەست دەکەم ئەگەر بە "زەلەمە" و ""کەرەمە" بنووسرێن وبخوێنرێنەوە شیعرەکە وێچووتر و ناسکتر دەکەن لەوەی ئێستا. کێشهی وشهی "حهرهمه" له چاپی جهعفهردا چارهسهر کراوه بهڵام چ لهوێ و چ له تۆماری دهنگی شاعیر خۆی و مامۆستا ههژاریشدا وشهی "زهڵهمه" به پیتی /ڵ/ و "کهڕهمه" به پیتی /ڕ/ دهبیسرێت و بهم پێیه من دهبێ له بۆچوونی خۆم پاشگهز ببمهوه، که دهبمهوه. جگە لەو سەنعەتە ئەدەبییانەی وا لە سەرەوە باسیان کرا، شاعیر لە سەرجەمی شیعرەکەدا مۆسیقایەکی خۆشی بە پیتی /ر/ ڕێک خستووە جا چ /ر/ ی ئاسایی بێت و چ /ڕ/ی قەڵەو. بۆ نموونە لە میسراعی "ڕۆژی ڕووی دەردەکەوێ، بەرگی هەژاری ڕووتە، شهش جار له هەردوو شێوازەکەی پیتی /ر/ کەڵک وەرگیراوە؛ واهەیە ئهو فۆڕمالیسمه تەواو بەهەڵکەوت و بە بێ ئاگاداریی شاعیر ڕێک نەکەوتبێت و ئاوات به دهستهقهسد کردبێتی. میسراعەکانی دیکەش کەم و زۆر بە هەمان شێوە: "پەرچەم و زوڵفی لەسەر ڕوومەتی وەک ڕۆژ وتەمە"، و فهرد و میسراعهکانی دیکهش... ئهوه لهو دهگمهن شیعرانهیه که له ههردوو چاپهکهدا یهک عینوانی ههیه و هۆکارهکهشی دهبێ ئهوه بێت که شاعیر به دهنگی خۆی عینوانی ڕۆژ و تهمی پێداوه. وهک له سهرهوهتر ئاماژهم پێکرد، ئهم پارچه شیعره له کۆڕێکدا به دهنگی شاعیر خۆی و ههروهها به دهنگی مامۆستا ههژار تۆمار کراوه. ئهوهی خوارهوه تۆماری ئهو دهنگانهیه که به سپاسهوه له بهشی سهبارهت به کاک جهعفهر حوسهین پوور (هێدی) له سهر ڕووپهڕی "ساوند کڵاود" م وهرگرتووه: https://soundcloud.com/hedi-jh-3/zyvu6qlmxf6e [1] . زولفی، چاپی ئهنیسی [2] . توبایه، چاپی ئهنیسی [3] . حهڕهمه، چاپی ئهنیسی [4] . کهڕهمه، چاپی ئهنیسی [5] . ماچێ، چاپی ئهنیسی [6] . چاپی ئهنیسی شوێن و ڕێکهوتی گوترانی شیعرهکهی دهست نیشان نهکردووه.
|