[1]

[2] . چاپی جەعفەر: ماخوولیا وو سەرگەردان؛ چاپی ئەنیسی: ماخولیا وو سەرگەردان

 

عینوانی چاپی ئەنیسی، 'بیمار خۆم' ە کە لە فەردی کۆتایی شیعرەکە وەرگیراوە. 'دووریی یاران' ی چاپی جەعفەریش لە بەشێکی میسراعی یەکەمی 'یارەکانی لێ وەدوور خستووم' ی فەردی چوارەمی غەزەلەکە وەرگیراوە.دووریی شاعیر لە یارانی خۆی بابەتی سەرەکی ئەم شیعرە نییە و هەر بۆیەش پڕ بە پێست نازانرێت بۆ غەزەلێک کە هەمووی هەر گازندەیە لە دڵی شاعیر و ئەوەی بۆچی بە سەر زەلەی دەپەڕێنێت و لە سەر تەریقی تەریقەت لایدەبات و ڕووڕەشی دەرگای خودا و پێغەنمبەری دەکات. 'بیمار خۆم' یش تەنیا عیبارەتێکی ناو شیعرەکەیە و هیچی وا لە ناوەرۆکی گشتیی شیعرەکە دەرناخات.

هاوار لە دەست دڵ و خواستی نەفسانی ناوەرۆکی سەرەکیی شیعرەکەیە.

شیعرێکی سۆفیانە و ئایینییە، ئاوات لە ٦٦ ساڵیدا شیعرەکەی گوتووە. تۆبە و پەشیمانیی شاعیرە لە گوناهی ڕابردوو، کە تێیدا خۆی بە ڕووڕەش و بەدکردار دەناسێنێت و دەڵێ شوێنی خواستی دڵی خۆم هەڵگرتووە کە ئەوەش بۆ ئیماندارێکی موسوڵمان بڤەیە و نابێ توخنی بکەوێت. ڕێچکەی ویشکی سۆفیایەتی دژ بە هەموو خۆشییەکی ئەم جیهانە دەوەستێت و ژیان لە عیبادەت و ترس لە خودا و ڕۆژی قیامەتدا خۆلاسە دەکاترەوە. بەو پێوانەیە، خواستی دڵ و مەیلی خۆشی و لەززەت لە مرۆڤدا دەبێتە هۆی دوورکەوتنەوە لە ئەرکی سەرەکی ژیان واتە پەرستن و پێداهەڵگوتنی سەعات بە سەعات و چرکە بەچرکەی مەعبوودێکی دڵڕەق و بێ بەزەیی کە تەنیا سەدان هەزار جار سوجدە و ڕکووعی مادام العمر دەتوانێ ڕق ئەستوورییەکەی لە مرۆڤی دەسکردی خۆی چارەسەر بکات و بە هەزار ناری عەلی نەهێڵێت تۆڵەی کاری خراپی لێ بستێنێتەوە، ئەویش کاری خراپێک کە پەپوولەیەکی وەک سەید کامیل کردبێتی! لەم حاڵەتە و بە گشتی لە زوربەی حاڵاتدا ڕوون نابێتەوە کەسەکە چی کردووە و ئەو کارە خەتایە چۆن و لە چ بارودۆخێکدا کراوە. بە کورتی، مرۆڤ لەو دیانەتەدا بۆ هەمیشە قەرزدار و تاوانبارە و دەبێ هەموو سات و کاتێکی ژیان هەڵوێستێ داکۆکی کردن لە خۆی و پاکانەی گوناهانی هەبێت؛ ئەوە حیکایەتی ئەم شیعرە و ناوەرۆکە گشتییەکەشیەتی.

ئەحمەدی موختار: پێغەمبەری ئیسلامە و شاعیر خۆی بە ڕووڕەشی لای ئەویش دەزانێت.

پڕزار: هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار وشەی 'زار' ی وەک کز و لاواز هەروەها پەرێشان و لێقەوماو واتا کردۆتەوە و بەم پێیە، زاراوەی 'پڕ زار' دەبێ واتای پڕ لە کزی و لێقەوماوی بداتەوە. تەرکیبێکی تازەیە و واهەیە دڵی پڕزار بەواتای دڵی ناشاد بێت. لە فارسیدا 'زاری کردن'، گریانە و من زیاتر لام وایە پڕزار بە واتای کەسێک بێت کە زۆر دەگری و دەناڵێنێت.

پیاوچاکان لە زاراوەی عیرفانیدا ئەوانەن وا خۆیان لەبیر دەکەن و تەنیا لەبیری خودادا دەبن و تاعەتی خودا دەکەن. شاعیر دەڵێ پیاوچاکان خەڵک خۆشیان دەوێن و دڵی خەڵکیان لەشوێنە، بەڵام من بە پێچەوانە، لەباتی ئەوەی دڵی خەڵکم لەشوێن بێت، خۆم کەوتوومەتە شوێن دڵی خۆم و بە کورتی، پیاوچاک نیم و پیاوخراپم دەنا بۆ دەبێ بکەومە شوێن دڵ و خواستەکانی دڵ! لای عاریفان، دڵ سەرچاوەی مەیل و خواستی نەفسانییە و عاریف هەوڵ دەدات شوێنی دڵ نەکەوێت.                         لە نێوان 'دڵ لە شوێن' و 'لە دووی دڵ' چەشنە تضاد یان مطابقەکەیەک دروست کراوە.

دڵ لە سەد جێگە منی بەرداوە: بەردان یان بەردانەوە؟ ئەوە پرسیاری خوێنەرە لەم فەردەدا. بەبۆچوونی من دەبێ وەک بەردانەوە بخوێنرێتەوە لەبەر ئەوەی شاعیر دەست بەجێ بەشوێنیدا گوتوویەتی 'بەروەبێ' واتە بکەوێتە خوارێ! کەوابوو: دڵ لە سەدجێگە وەسوەسەی کردووم و لەوانە بووە لە ڕێگای ڕاست لامبدات و بە سەر هەڵەمدا بخات (ئایینی، کۆمەڵایەتی، ئەخلاقی؟) و لە ئەنجامی ئەودا شەرمەزاری دەرگانەی خودام بکات، کەوابوو منیتش نزای لێ دەکەم بەڵکوو بکەوێتە خوارێ و نەمێنێت، واتە دڵم دەر بێت!

جینگڵ: خۆبادان و پێچ خواردن بە هۆی ئێش و ئازارەوە.

کوژاو: کووژراو

یارەکانی لێ وەدوور خستووم: کێن ئەو یارانە وا لە لای شاعیر نەماون؟ دۆستانی ئاسایی؟ هاوڕێیانی خەباتی سیاسی؟ ئەی دوژمن کێیە؟ بۆچی دێت لەگەڵ دوژمن بکەوێت؟ ناکرێت بێ لایەن بێت و نە دۆستی هەبێت نە بچێتە لای دوژمن؟

تەریق: لە نێوان تەریق و تەریقەتدا جیناسی ناتەواو دروست کراوە. تەریقەت، عیرفانە کە لە هەندێک تایبەتمەندیدا جیاواز لە شەریعەتە. لێرەشدا شاعیر لە دەست دڵی خۆی و خواستەکانی هاوار و گازندەیەتی. شاعیر دڵی خۆی وەک ئەندام یان کەسێکی جیاواز لە شەخسی خۆی سەیر دەکات و گلەیی لە خۆی و ئەو دەکات و نزاکەشی بۆ خۆی و دڵ جیاوازە: ئەو وەبەر خەنجەر کەوێت و منیش نەخۆش کەوم!

دڵ وەبەر خەنجەر کەوتن: ئەو تەعبیرە پێشتر لەو شیعرەی مامۆستا هەژاردا بینراوە کە بە بۆنەی هەڵکرانی ئاڵای کۆماری کوردستان لە بۆکان (ساڵی ١٣٢٤ ی هەتاوی) خوێندوویەتەوە:

"داری ئاڵاکەم وەکوو چقڵێکە بۆ چاوی عەدوو

هەر دڵێ خۆشی نەوێ ڕەببی وەبەر خەنجەر کەوێ..."

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

رمل مثمن محذوف: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن