دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 

 

پارچە شیعری ژمارە ١٢،         لاپەڕە ٧٣ ی دیوانی چاپی ئەنیسی

 

جنێوشەکر

ئەی زیبی گوڵستانم، تەشریف قەدەمت دڵبەند

تەعریفی بەچیکەم من؟ سەروە، گوڵی لێ پەیوەند!

موددێکە گرفتاری ڕەفتاری بەد وچاکم

جارێ درۆ، جارێ ڕاست؛ عاشق بە چ بێ خورسەند؟

ئەو قامەتە ڕەعنایە بۆمن کە لەدەس نایە

جێگەی من ودڵ ناکا، سەدها دڵی لێ بوو بەند

خاکی بەری پێت، چاوم! سورمەی 'بەسەر'[1] ی کوێرە

تیری موژەکەت فێرە کوێرکا 'بەسەرم' [2] هەرچەند

فەرمایشی تۆ چابوو، شیرین و دڵ ئارا بوو

بەولێوە جنێوشەکرە، بەو شێوە کەلامت قەند

          بێچارە دڵی "کامیل" گیرۆدەیی خاڵت بوو

          بۆ دانەفڕی زولفت کردی لە پڕا دەربەند؟

 

چۆمی زەنبیل، ١٣١٤ ی هەتاوی

 

شیعرەکە ڕێکەوتی ١٣١٤ و شوێنی چۆمی زەنبیلی بە سەرەوەیە. سەبارەت بە ڕێکەوتی ئەو ساڵە دەبێ بڵێم من بە دیوانی چاپی مامۆستا ئەنیسیدا چوومەوە بۆ ئەوەی بزانم یەکەم شیعرەکانی ئاوات هی چ ساڵێکن. بە داخەوە زوربەی شیعرەکان ساڵ و مانگیان بۆ دیاری نەکراوە بەڵام لە نێو ئەوانەدا کە دەست نیشانی ڕێکەوتی گوترانی شیعرەکە کراوە، پارچە شیعری "بەهار هاتەوە (لاپەڕە ١٠٤) هی ساڵی ١٣١٢ [١٩٣٣] یە، پێنج خشتەکییەک (لاپەڕە ١٣٤) هی ساڵی ١٣١٣ [١٩٣٤] ە وپاشان دەگاتە ئەم شیعرە، کە لە ساڵی ١٣١٤ [١٩٣٥] دا گوتراوە. واتە ئەوانە کۆنترینی ئەو شیعرانەن وا ڕێکەوتیان بۆ ڕاگەیێنراوە. ئەوانیتر هی ساڵی ١٣١٥ بەرەوژوورن و زۆریشن. بە گوێرەی ئوتۆ بیۆگڕافیی کورتی سەرەتای دیوانەکە، مامۆستا سەید کامیل لە ١٢٩١ چۆتە بەر خوێندن و لە سەروحەدی ساڵی ١٣٠٠ (ساڵیک و داون کەمتر)دا، لەگەڵ مامۆستا عەباس حەقیقی لە ئاوایی "باغچە" دا فەقێ بوون و شیعریان هۆندۆتەوە (لاپەڕە چاردە). بەم پێیە، دەبێ لە ساڵی ١٣١٤ دا کە ئەو پارچە شێعرەی سەرەوەی هۆندۆتەوە، ٣٢ ساڵان بووبێت و ئەزموونی شیعریشی کەم نەبووبێت.

سەبارەت بەشوێنی گوترانی شیعرەکەش ژیننامەی سەرەتای دیوانی چاپکراو یارمەتییەکی باش دەدات: "لە ساڵی ١٣١٣ دا بابم وەفاتی کرد و دوای ساڵێک ماڵم چووە "ئاشی چۆمی زەنبیل"، ساڵێک لەوێ بووم و بە کشتوکاڵ ڕامدەبوارد..." کە وابوو، ئاوات لە ساڵی ١٣١٤ دا لە ئاشی چۆمی زەنبیل بووە و ئەو شیعرەشی لەوێ گوتووە.  من دڵنیا نیم نیازی لە "ئاشی چۆمی زەنبیل" چییە و بەوناوە گوندێک یان ناوچەیەک لە دەوروبەری زەنبیل هەیە یان نا؟ بەڵام دەزانم چۆمەکە لەو شوێنانەی خوار گوندی زەنبیل تا نزیک بۆکان بە ناوی "چۆمی زەنبیل" ەوە دەناسرێت، بەڵام هەر ئەوەندەی دەڵێ ماڵم چووە ئاشی چۆمی زەنبیل، واتای ئەوەی هەیە ئاوەدانی و ماڵی خەڵکانی دیکەشی لێ بووبێت.

دیاردەی بەرچاوی شیعرەکە چەند تەرکیبی ڕازاوە و بیکرن : "تەشریف قەدەمت دڵبەند"، "سەروی گوڵ لێ پەیوەند"، "جنێو شەکر"،  و "شێوەکەلام قەند".

"زیبی گوڵستان" تەرکیبێکی تازە نییە بەڵام جوانە. واتە دۆستەکەی شاعیرئەوندە جوانە تەنانەت باخ و گوڵستانیش دەڕازاێنێتەوە.

"تەشریف قەدەمت دڵبەند": دەبێ واتای ئەوە بداتەوە کە دڵم بەند بوو بە قەدەمی خاوەن شەرەفتەوە.

 "سەروە، گوڵی لێ پەیوەند": واتە باڵای دۆست بەرزە وەک سەرو و دەم و چاوی گوڵێکە لەو دارە پەیوەند کراوە.

"ڕەفتاری بەد وچاک" هی دۆستی شاعیرن نەک هی خۆی. یار درۆ و ڕاستی پێ دەڵێت و هەر ئەوەش وای کردووە نەتوانێت لە بەڵێنەکەی دڵنیابێت، کەوابوو ناکرێ ڕەزامەند و خۆشحاڵ بێت.

"جێگەی من و دڵ من ناکا،....": لە کاتێکدا سەدان دڵ بە قامەتی یارەوە بەندن، یارە بێوەفاکەی شاعیر لە ماڵی دڵیدا جێگەی دڵی ئەو ناکاتەوە و لێناگەڕێت لەوێدا دابنیشێت و بەوەوە ببەسترێت.

"خاکی بەری پێت....": ئەی چاوەکەم! خاکی بەری پێت سورمەی چاوی کوێرە ئەوەش لەکاتێکدایە کە تیری موژگانت چاوم کوێر دەکات. واتە تۆ هەم دەردی و هەم دەرمان. لەلایەکەوە بە برژۆڵەکانت چاوم کوێر دەکەی لەلایەکی دیکەشەوە خاکی بەری پێت سورمەیە بۆ ئەو چاوە کوێرە و چاکی دەکاتەوە.

"بەو لێوە....": جنێویش بەو لێوەوە شیرینانەوە، وەک شەکرە و بەو شێوە و شێوازەشەوە کە تۆ هەتە، کەلامت وەک قەندە.

"بۆ دانە فڕی؟ ...." واتە دڵی کامیلی بێچارە فریوی خاڵی ڕووتی خوارد و چوو بۆ دانە بەڵام لە پڕێکدا زولفت خستیە داو! لە دیوانەکەدا "بۆ دا نەفڕی" نووسراوە کە هەڵەی تایپە و دەبێ "دانە" بەسەریەکەوە بنووسرێت و بۆشایی نەکەوێتە نێوان پیتەکانیەوە: بۆ دانە، فڕی....

شاعیر لەم شیعرەشدا وەک چەند شوێنی دیکەی دیوان، خۆی لە دڵی جیاواز دادەنێت : "جێگەی من و دڵ ناکا..." واتە بە تەعبیری شاعیرانی کۆن، بێدڵە.


 

[1] .   لە دەقی چاپی مامۆستا ئەنیسیدا "بەسەڕ" هاتووە و واهەیە حونجە عەرەبییەکەشی هەر وابێت بەڵام وشەکە لە کوردی و فارسیدا بیچمی "بەسەر" ی پێدراوە و منیش بە "بەسەر" م

 

[2] .   بڕوانە پەراوێزی پێشتر.