دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات)
نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی
شیعری ژمارە ١٢٨
دەردە کورد
|
دەردی کوردم گرتووە، چ بکەم ئەمن؟ تەیری بەختم مردووە، چ بکەم ئەمن؟
ژەهری دووریم چێشتووە، چ بکەم ئەمن؟
ئەمنی یەک جار خستووە، چ بکەم ئەمن؟
پێچەوانەی ڕستووە، چ بکەم ئەمن!
ڕێی نەجاتی بەستووە، چ بکەم ئەمن؟
سەد پلانی ڕشتووە، چ بکەم ئەمن؟
هاتووە و لێی نوستووە، چ بکەم ئەمن؟
قاقڵاوا، ١٣٥٨ی هەتاوی
(لاپەڕە ١٥٤ ی چاپی جەعفەر؛ لە چاپی ئەنیسیدا نەهاتووە)
_________________________________________
هۆکاری نەبوونی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا دەبێ ناوەرۆکی کوردانەی بێت و داکۆکی کردن لە یەکیەتی و یەکگرتوویی کورد و حزبە سیاسییەکانی، دیارە ئەوەش لای مەلاکانی ئێران کە دەبوایە ئیجازەی چاپیان بە کتێبەکە بدایە، بڤە بووە و هەربۆیەش یان مامۆستا ئەنیسی نەیخستۆتە دووتەێی کتێبەکەوە یان خستوویەتی و ئەوان سانسۆریان کردووە. شیعرێکی بە سۆز وکوڵی نەتەوایەتییە، لە ژێر کارتێکەریی شەڕی نگریسی ناوخۆیی کورددا گوتراوە. شەڕەکە واهەیە شەڕی پارتی و یەکیەتی بێت لە باشوور یان کۆمەڵە و دیموکرات لە ڕۆژهەڵات. بەڵام بە حیسابی ڕێکەوتی ساڵی ١٣٥٨ (١٩٧٩ و ٨٠)، دەبێ زیاتر کێشەی هاوکاری کردنی قیادەی موەققەتە بێت لەگەڵ کۆماری ئیسلامی و بەگژداچوونی حزبی دیموکراتی کوردستان، کە چەند ساڵێک دواتر، گەیشتە ئەنجامی پاشەکشەی ئەوان بەرەو باشوور و چوونەدەرەوەیان لە خاکی ئێران. ناوەرۆک و وشەگەلی ناو شیعرەکە ڕوونن. دەردی دووبەرەکی و شەڕی کورد لەگەڵ کورد، دەردێکی کۆنە وشاعیر بەو دەردەوە دەتلێتەوە: "منیش تووشی ئەو دەردە هاتووم، کە 'یەک نەبوون و ڕێک نەبوون و لێک پسان و دووری لە یەکتر و بەسترانی ڕێی نەجات [واتە ڕێی سەربەخۆ بوون لە] نەیاری بەد مەسەب [حکوومەتی داگیرکەری خاکی کورد واتە ئێران]' بێت و هەر ئەو یەکنەگرتووییە بۆتە هۆی ئەوەی 'تەیری بەختی بمرێت' و 'بەختی شاعیرێکی چەندساڵەی پیر[کە خۆیەتی]، لێی بنوێت'. لە کۆتایی هەر فەردێکیشدا جارێک ڕوودەکاتە خوێنەر و دەپرسێت: 'چ بکەم ئەمن؟' ئەو 'چ بکەم ئەمن' گوتنە ئەوپەڕی دەرد و ڕەنجی شاعیر دەگەیێنێت لە ڕوودانی کێشەیەکی نگریس کە ئەو خۆی توانای بەربەرەکانی کردن و وەستانی لە بەرانبەریدا نییە و تەنبیا هاوار و هانابردنی لە دەست دێت. 'چ بکەم ئەمن؟' هەروەها لە باری تێکنیکی عەرووزییەوە ڕەدیفی ئەم غەزەلە 'مردف'ەیە و سەرواکانی بریتین لە: گرتووە، مردووە، چێشتووە، خستووە، ڕستووە، بەستووە و نووستووە. ڕێک نەبوون: تەبا نەبوون ژەهری دووری: ئەو دوورییە، دووریی لایەنەکان واتە حزبەکانە لە یەکتر. 'یەکجار'ی ناو میسراعی یەکەم، ڕادە و ئەندازەی قورسایی باری گرانی سەرشانی قەومەکەی شاعیر دەگەیێنێت؛ بەڵام 'یەکجار'ی میسراعی دووهەمی فەردەکە، واتای 'بە تەواوەتی' دەدات. تەشی ڕێسی زەمان: تەقدیرگەرایی تێدایە و شاعیر لەوەدا کە ڕیسەکەی [واتە هەوڵ و خەباتی چەندساڵەی] بێ ئەنجام بووە و هەڵوەشاوەتەوە، ناڕەحەتە بەڵام خەتای کار لێرەدا دەخاتە ئەستۆی زەمان کە دەکرێ بە خودا یان دەسەڵاتێکی ژوور سەری مرۆڤ بزانرێت. دوو برای ئازا و نەبەز: ئاوات لێرەدا هەڵوێستێک دژ بەو دوو بەرەی شەڕە ناگرێت و بەوەدا دیارە هەردوولایەنی خۆش دەوێت؛ بەڵام گلەیی لە هەردوکیان دەکات کە یەک نەبوونیان ڕێی نەجاتی [گەلی] بەستووە. نەیاری بەد مەسەب: شاعیر ئەگەر بە هۆی باوەڕی نەتەوایەتییەوە سیفەتی باش دەداتە پاڵ شەڕکەرانی هەردوو بەرە، لە بەرانبەردا هەمان باوەڕ وای لێدەکات نێوە نیتکە ئاراستەی نەیار و دوژمنی گەل بکات و بە 'بەدمەسەب'ی ناوبەرێت کە لە ڕوانگەی ئیمانداری موسوڵمانەوە سیفەتێکی خراپە و بە واتای ئەوە دێت کە ئەو لایەنە ئیمانی پاک نییە. دیارە لایەنەکەش بەحیسابی ساڵی گوترانی شیعرەکە، کۆماری ئیسلامی ئێران نەبێت کەس نییە. پلان ڕشتن: بەعادەت، لەگەڵ پلان و بەرنامەدا، کرداری 'داڕشتن' دێت بەڵام 'ڕشتن'یش دەگوترێت؛ شاعیر چ لەبەر کێشی شیعرەکە بووبێت و چ بۆ دەستکاریکردنی ڕێزمان، لە هەردوو حاڵەتدا کارێکی هەڵەی نەکردووە کاتێ گوەتوویەتی پلان ڕشتن. لەبیرمان نەچێت وشە بە دەست شاعیری لێهاتووەوە وەک مێوەڕۆنە و دەتوانێت بیچم و شێوازی دڵخوازی خۆی پێ بدات. دیارە ئەو شێوازپێدانە کاتێ سەرکەوتوو دەبێت کە خوێنەر لێی تێبگات و هەستێکی ئەرێ یی بە نیسبەت گۆڕانکارییەکەوە هەبێت. هۆنەری چەندساڵەیی پیر: دەکرێ چەندساڵە وەک سیفەتێک بۆ ماوەی شاعیریی هۆنەر بگیرێتە بەرچاو و بگوترێ ئەو کەسەی وا چەندساڵە کاری هۆنەری دەکات و ئێستا پیر بووە؛ هەروەها دەکرێ چەندساڵە و پیر هەردوکیان بە دوو سیفەتی هاوواتا و هاوشێوە بۆ هۆنەر وەربگیرێت و بگوترێ ئەو هۆنەرەی وا ساڵانی تەمەنی زۆرن و پیر بووە. من لەگەڵ دووهەمیاندام. شاعیر لە ساڵی گوترانی شیعرەکەدا ٧٦ ساڵان بووە. بەختەکەی هاتووە و لێی نوستووە: ئاوات لە شیعرێکی دیکەشدا تەعبیرێکی هاوچەشنی بۆ نووستنی بەخت هەیە و دیارە دەبێ باوەڕی بە بەخت و شانس بووبێت:
"لــە نــاکــاو پـیــریم لــێ وەدەرکــەوت
بەحری عەرووزیی شیعرەکە: رمل مسدس محذوف: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
|