دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 شیعری ژمارە  ١٣٢

خەرمانی مەینەت
 

 

 

ئەوا بای وادە هات و سەوزە چیمەن

بەهەشته گوڵشەن و سەحرا، به دیمەن

بەڵام بۆ من چ بای واده، چ پاییز
[1]
ڕەفیقان بانگی کاروانی هیوا کەن!

بەبێ ئازیزی دڵ، خێڵ ڕەنجەڕۆیە
کەژاوەی ژینی تاڵ ناگاته مەعدەن

بە خۆی ما دڵ، که دی نێرگس له باخان
به چاوی جوانی دەڕوانێته گوڵشەن

دڵم ما هەڵوەدا و موبتەلای ئەو
چ بێ مەڵبەند و جێگا، ماڵ و مەسکەن!

دڵم دۆش‌ما بە لای خەرمانی مەینەت
بەبێ هاواڵ و داوەڵ، بێ‌کەس و شەن

          بەبێ ئازیزی دڵ مەرگی "ئیمامی"
         
نزیکه، دا بڵێ بێن گۆڕهەڵکەن

 

قاقڵاوا، ١٣٦٠ی هەتاوی

 

(لاپەڕە ٦٨ ی چاپی ئەنیسی و ١٥٩ی چاپی جەعفەر)

 

_______________________________________________ 

 

مەسەلەی ناونان و عینوان دانان بۆ شیعرەکانی ئاوات هەندێک ئاڵۆزە؛ بە تایبەت کە نازانرێت کێ ئەو عینوانانەی بۆ داناون. دیوانی چاپی ئەنیسی لە سەردەمی ژیانی شاعیردا بڵاو بۆتەوە و ئاشکرایە دەبێ چاوەدێریی ئەوی بەسەرەوە بووبێت. ئەگەر نەبووبێت بۆچی نەبووە؟ ئەگەریش بووبێت بۆچی لە چاپی کاک جەعفەر و هاوکارەکانیدا گۆڕاون؟ پارچەشیعری ژمارە ٧٦ ی ئەم زنجیرەیەش (لاپەڕە ١٥٣ و ١٥٤ ی چاپی ئەنیسی و ٦٦ و ٦٧ ی چاپی جەعفەر) هەر ناوی 'بای وادە'یە. بڵێی ئەو دووپات بوونەوەیە کاری شاعیر خۆی بووبێت؟ ئەگەر وابووبێت بۆچی لە چاپی ئەنیسیدا عینوانی ئەم یەکەیان 'خەرمانی مەینەت'ە؛ ئەگەریش شاعیر وای دانەنابێت، کێ بۆ چاپی کاک جەعفەری داناوە و بۆچی دووپاتی کردۆتەوە؟

 

من بۆ بەرگری کردن لە گێژو گومی، نەمویست عینوانی 'بای وادە' بۆ دوو شیعر دابنێم و هەربۆیەش عینوانی چاپی ئەنیسیم هەڵبژارد.

 

 

لە چاپی ئەنیسیدا ساڵی گوترانی شیعرەکە نەنووسراوە بەڵام چاپی جەعفەر ساڵی ١٣٦٠ ی هەتاوی بۆ دیاری کردووە کە ئەوەش پرسیارێکە و نازانرێت کێ دوای وەفاتی شاعیر ئەو ساڵانەی بۆ گوترانی شیعرەکان دەست نیشان کردووە و لە سەر چ بنەمایەک یان بە چ بەڵگەیەکەوە. هیوادارم لە چاپەکانی دواتری دیوانی 'شاری دڵ' دا ئەو گێژو وگومییانە نەمێنێت. لە ساڵی ١٣٦٠ [١٩٨١ز]دا شاعیر ٦٨ ساڵان بووە.

 

شیعرێکی جوانی لیریکە و لە خوێندنەوەی ئاساییدا وەک دەربڕینی ئەوینێک بۆ کچێک خۆ دەنوێنێت، بەڵام عیبارەتێک لە فەردی سێهەم و حەوتەمدا دووپات بۆتەوە  (بە بێ ئازیزی دڵ) کە بەگوێرەی ئەو، گومانی ئەوە سەرهەڵدەدات  شاعیر شیعرەکەی بۆ کەس وکار یان دۆست و برادەرێکی خۆشەویستی خۆی نووسیبێت. ئەو 'ئازیزی دڵ' ەی وا لای شاعیرنەبووە و بیری کردووە، کێیە؟ جگە لە ئەندامانی بنەماڵە، یان دۆست و برادەری نزیکی شاعیر کێی دیکە دەتوانێ ببێت؟ خوێنەری شیعرەکە ئەستەمە بتوانێت ئەو مەتەڵۆکەیە هەڵبێنێت!

 

بای وادە: 'هەنبانە بۆرینە'ی مامۆستا هەژار و فەرهەنگی خاڵ لەم وشەیە بێدەنگن. ئەوەندەی بزانم بە بایەکی کۆتایی زستان دەگوترێت کە دەڵێن بەفر دەتوێنێتەوە. دیارە دوای توانەوەی بەفریش چیمەن و گیا سەرهەڵدەدەن.

 

بەهەشتە....:  دیمەنی گولشەن و سەحرا وەک دیمەنی بەهەشتە.

 

چ بای وادە، چ پایز: ئاوات لێرەدا بێ هیوایی خۆی دەردەبڕیت و دەڵی پایز و زستان هیچ فەرقێکیان بۆم نییە.

 

کاروانی هیوا: نازانم دەبێ چەمکی 'کاروانی هیوا' هەر لە واتا ئاسایی و ساکارەکەیدا سەیر بکەین یان واتایەکی دووهەمیش لەپشت چەمکەکەوە ببینین؟ ئاوات مرۆڤێکی سیاسی بوو، بڵێی لێرەشدا ئاماژەی بە ڕووداوێک، بزووتنەوەیەک، خەباتێک یان شۆڕشێک نەکردبێت؟  ئەگەر ئەو 'ئیهام' واتە قسە دووپاڵووە لە چەمکەکەدا نەبینین، واتای سەرجەمی فەردەکە دەبێتە: "ئەی ڕەفیقان! بانگێک بهێڵنە کاروانی هیوا با بوەستێت تا من دەیگەمێ، لەبەر ئەوەی من لەو کاروانە بەجێ ماوم و بێ هیوام وپایز و زستان چ جیاوازییەکی بۆم نییە".

 

ئازیزی دڵ: ئەوە خاڵی نادیاری ناو شیعرەکەیە. ئەو ئازیزە  دەتوانێ کێ بێت؟ ئەگەر شیعرەکە لە ساڵانی ١٣٤٦ و ٤٧دا بگوترایە، واهەبوو بڵێین نیاز لە نەمر سەید تاهیری کوڕی شاعیر یان هاو سەنگەرێک و هاوحزبییەکی ئەو بووە کە چۆتە باشووری کوردستان و ناو شۆڕشی ئەیلوول. بەڵام لە ساڵی ١٣٦٠ (١٩٨١ ی زایێنی)دا کام ئازیزی دڵی شاعیرە وا لێی دیار نییە و بیری دەکات؟ ئەو ساڵانەش بەشێک لە کوردی ڕۆژهەڵات لەگەڵ حزبی دیموکرات و کۆمەڵە چووبوونە باشوور، بڵێی ئازیزی دڵی شاعیر یەک لەو کەسانە نەبێت؟ ساڵی گوترانی شیعرەکە ئەگەر بە وردی دیاری نەکرێت، دەتوانێ سەرلێشێواوی زۆری لەم چەشنە پێک بهێنێت.

 

ئەگەری دیکە ئەوەیە مەسەلەکە زۆر بە سیاسەتەوە نەبەستینەوە و بە کوڕ یان کچێک یان برا و برازا و ئامۆزایەکی شاعیری بزانین کە چووبێتە سەفەر یان لە سەربازی بێت یان تەنانەت مەلاکانی ئێران تەبعیدیان کردبێت بۆ سمنان و دامغان کە لەو ساڵانەدا کوردێکی زۆر پەرەوازەی ئەو ناوچانەی ئێران کران (خۆ چوومەوە سەر باسی سیاسەت!)

 

خێڵ ڕەنجەڕۆیە: دەکرێ ئەو 'خێڵ' ە بە 'کاروان'ی ناو فەردی پێشتریشەوە پەیوەندی بدرێت.

 

نێرگس لەباخان: پەیوەندی بە چاوی جوانەوە هەیە. چاوی جوان لە شیعری کوردی و فارسیدا بە گوڵی نێرگس دەشوبهێنرێت.

 

چاوی جوانی: من وشەی 'جوانی' وەک "چاوی جوانی ئەو" واتە نێرگس دەخوێنمەوە، بەڵام بۆی هەیە 'ناو' یش بێت نەک ئاوەڵناو و بڵێین 'جوانیی'. 

 

چاوی جوانی: من وەک 'چاوی جوانی ئەو' واتە نێرگسی دەخوێنمەوە، بەڵام واهەیە  'ناو' و بێین نەک ئاوەڵناو و بڵێین 'جوانیی'.

 

هەڵوەدا: ئاوارە و سەرلێشێواو.

 

موبتەلا:  باوەکوو عەرەبییە بەڵام لەفارسیشدا کەڵکی لێ وەردەگیرێت: گیرۆدە و گرفتار، ئالوودەبووی شتێک.

 

چ بێ مەڵبەند و....: من نیشانەی سەرسووڕمانم لە کۆتایی میسراعەکە داناوە لەبەر ئەوەی لام وایە هەموو میسراعی دووهەم درێژەی میسراعی یەکەمی فەردەکەیە و هەرچوار سیفەتی بێ مەڵبەند، [بێ]جێگا، [بێ] ماڵ و [بێ]مەسکەن دەگەڕێنەوە بۆ وشەی 'دڵم'.

 

دڵم دۆش ما: دۆش واتە دژ، گرژ، سیس (هەنبابە بۆرینە). دۆش مان و دۆش دامان مات و بێ دەسەڵات مانەوەیە. شاعیر دەڵێ بەلای خەرمانی مەینەتەوە دڵم سیس و مات ما.

 

داوەڵ: داڵۆ، داوڵ، بە فارسی مترسک (هەنبانە بۆرینە). داوەڵ شتێکە باخەوان و بێستانچی بۆ ڕەواندنی باڵندە لە پەڕۆ، یان تەنەکە و... دروستی دەکەن. لە شیعری 'بەرەوموکریان' ی مامۆستا هەژاردا، 'سەلکەکەر'یش بە هەمان واتا هاتووە:

 "باغ و بێستانە، مەلای سەلکەکەرە".

 

بێکەس و شەن: بێ کەس و بێ شەن.  شەن، هەمان شەنەی خەرمان بەبا کردنە. واتە من شەنەم نییە خەرمانی پێ بەباکەم، یان خود شەنکەرم نییە.

 

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

هزج مسدس محذوف: مفاعیلن مفاعیلن فعولن


 

[1] دڵنیا نیم شاعیر خۆی ئەم وشەیەی چۆن نووسیوە بەڵام بە بۆچوونی من دەبێ بە شێوەی 'پایز' بنووسرێت. 'پاییز' شێوە فارسییەکەیەتی و نووسینی شێوازی کوردیی وشەکە زیانێک بە 'فعولن' ی کێشە عەرووزییەکە ناگەیێنێت. زمانی کوردی لەژێر کارتێکەریی زۆری زمانی فارسیدا دەناڵێنێت و حەق نییە ڕەوتی ئەو کارتێکرانە خێراتریش بکەینەوە. هەردوو چاپی ئەنیسی و جەعفەر بە شێوەی 'پاییز'یان تۆمار کردووە و منیش نەمویستووە بیگۆڕم بەڵام بۆچوونم ئەوەیە کە ڕامگەیاند.

www.rojhalat.de / www.bokan.de