دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)
نووسین و ئاماده‌کردنی: ئه‌نوه‌ر سوڵتانی
شیعری ژمارە ١٣٤
من و دڵ
|
من و دڵ عاشقی هەر زەرق و بەرقین
به پیریش گوێم نەدایه
وەعز و تەڵقین گەردیگلان، ١٣٢٩ی هەتاوی
______________________________________________
عینوانی شیعرەکە لە چاپی جەعفەردا 'وەعز و تەڵقین'ە کە وەک ئەوی چاپی ئەنیسی لە فەردی یەکەمی شیعرەکە وەرگیراوە. وێدەچێت عینوانی 'من ودڵ' گەلێک زیاتر لەگەڵ سەرجەم ناوەرۆکی شیعر و پەیامی شاعیردا یەک بگرێتەوە تا وەعز و تەڵقین کە شاعیر دەڵێ بەپیریش گوێم لێ ئاخنیوە و داومەتە دواوە!
ساڵی ١٣٢٩ لە ئێران باوەکوو تەنیا چوار پێنج ساڵ بەسەر هەرەسی کۆماری کوردستاندا تێپەڕ دەبوو، بەڵام بەهۆی گۆڕانکارییە سیاسییەکانی وڵاتەوە، ئازادییەکی ڕێژەیی باڵی بە سەر وڵاتەکەدا کێشابوو کە، زۆر و کەم، تا کۆدیتای ٢٨ ی گەلاوێژی ١٣٣٢ درێژەی کێشا. لێرەدا ئەو فەزا ئاواڵە و ئازادە هەستی پێدەکرێت. شاعیر دڵخۆش و شاد دەنوێنێت و بە دوژمن و ڕەقیب چاوبز دەکات هیچ، جنێوێکی جەرگبڕیشی دەگەیێنێتێ: 'ماڕزباب'! من بە خوێندنەوەی شیعرەرکە ئەو نەشە و شنە و شادییەی شاعیر هەست پێدەکەم و تەنانەت بریقەی چاوی لە دوورەوە دەبینم.
ئاوات لێرەشدا وەک زۆر شوێنی دیکە، بۆ نموونە شیعری پێشتر (ئاخ و سکاڵا)، خۆی لەگەڵ کەس یان شتی تر دەخات و لە ڕاستیدا خۆی لە ژێر سێبەری ئەواندا دەشارێتەوە. وەک لەوێدا گوتم، ئەوە نیشانەیەکی خۆ بەکەم زانین و خۆ قوت نەکردنەوەی شاعیرە کە کەسایەتییەکی ناسک و بێ فیز و بە تەوازوعی هەبوو: من و دڵ و من و یار(٣ جار).
هەر زەرق وبەرقین: زەرق و بەرق بریقە و ڕازاوەیی بەرچاوە و لە فارسیدا زۆر دەگوترێت. وشەی 'هەر' لام وایە تەنیا بۆ ڕێک خستنی کێشی شێعرەکە خۆی خزاندبێتە ئەو شوێنەوە.
وەعز: نەسیحەتی ئەخلاقی، ئیمانی و کۆمەڵایەتییە. 'واعظ' لە هەردوو ئەدەبی کوردی و فارسیدا کەسێکی نەویستراو و ناخۆشەویستە، نەخواستە ئەگەر پیریش بێ! ئەودەم شاعیر و دڵی حەقیانە لێی بتۆقێن!
من ویار هێن ...: دیارە ئەو 'هێن'ە کورتکراوەی 'هێند' و 'هێندە'یە کە قەیدی ڕادە و ئەندازەن. کورتکرانەوەکەی دەبێ لەبەر خاتری 'ئەفاعیل'ە عەرووزییەکە بووبێت.
سەرگەرمی: دڵخۆشی. جیاوازە لە 'سەرگەرم' بوونی فارسی کە سەرقاڵ بوونە.
تۆقینی کانیاو: لەپڕ سەرهەڵدانی ئاوی کانی و زنەیە لە زەوی.
ڕەقیب و دوژمن: شاعیر لە فەردی چوارەم و پێنجەم، تا ڕادەیەکیش شەشەمی شیعرەکەدا خۆی بە 'ڕەقیب'ەوە ماندوو دەکات و لە فەردی پێنجەم دا بە دوژمنی ناودەبات. کێیە ئەو ڕەقیب یان دوژمنە؟ ئەگەر جێ ژوان بە شوێنی ئاسایی پێک گەیشتنی دوو دڵدار بزانین، دەبێ ڕەقیب کوڕەلاوێک بێت کە لە شاعیر بۆتە دڕووی مەم و زین و ناهێڵێت بەیەکتر بگەن. ئەودەم کرانەوەی ڕێگاوبانیش دەبێ بریتی بێت لە چوونەوەی بەفری زستان لە کۆڵانان، کە دەبووە هۆی ئەوەی شوێنی پێی شاعیر لە چوونەژواندا هەڵبگیرێت و پێی بزانرێت.
بەڵام ئەگەرێکی دیکەش دەتوانێت ئەوە بێت کە مەسەلەکە لەپەیوەندی کار و خەباتی سیاسیدا ببینرێت، ئەودەم دوژمن واتایەکی شاراوەی دەبێت کە بریتییە لە ڕژیمی داگیرکەری کوردستان، کرانەوەی ڕێگاوبانیش دەرەتانێکە بۆ پێشمەرگەی کورد کە بتوانێت هاتوچۆ بکات و دوژمن نەتوانێ شوێنی هەڵبگرێت. ئاوات لە شیعری 'خاسەکەوی ١ و ٢ شدا هەر ئەو کارەی کردووە و کەو و کێو و کانی و ئاو و باڵ و پەڕ و دەندووکی کەوەکەی وەک سوپای پێشمەرگە و کەرەسەی شەڕ بۆ بەربەرەکانی کردنی داگیرکەرانی خاکی کورد بینیوە.
ڕق ئەستوور: سیفەتێکی خراپە شاعیر بە دوژمنی خۆی (یان دوژمنی گەل)ی دەدات. کەسێکە کە بیری ئاشتبوونەوە و ماف پێدان لە کەلـلەیدا نییە و بەردەوامە لە دوژمنایەتی کردن.
ماڕز: زاڵم، لاسار، سەرسەخت (هەنبانە بۆرینە). دیارە ماڕزباب جنێوێکە، بە کەسەکە دراوە و گوتراوە باوکت وەهایە. ڕق ئەستوور و ماڕزباب کە پێکەوە هاتوون، هاوواتاشن.
هەڵماسێ و ماسی: جیناسیان لێ دروست کراوە.
عیراقی: لە پێنج قۆناغی شیعری فارسیدا (خۆراسانی، عیراقی، هیندی، گەڕانەوە، و نوێ)[3] عیراقی واهەیە گرنگترینیان بێت لەبەر ئەوەی ڕەونەقی شیعری فارسی لەو سەردەمەدا، بەهۆی کەڵە شاعیرانی وەک نیزامی و سەعدی و حافز و جامییەوە، گەیشتبووە ئەوپەڕی خۆی. لەم شێوازە شیعرییەدا غەزەل گرنگایەتی زۆر پەیدا دەکات و بەسەر قەسیدەی شێوازی خۆراسانیدا زاڵ دەبێت. ئەگەرێک ئەوەیە ئاوات ویستبێتی بڵێت من ئەوم غەزەلەم لە سەر شێوازی عیراقی گوتووە بەڵام ئەگەری دیکە دەتوانێ ئەوە بێت کە گوتبێتی من ئەم شیعرەم لەسەر شێوەی شیعرەکانی 'فخرالدین عیراقی' گوتووە کە شاعیرێکی ناوداری سەدەی حەوتەمی ئێرانە.
بەحری عەرووزیی شیعرەکە: هزج مسدس محذوف: مفاعیلن مفاعیلن فعولن |