دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات)
نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی
شیعری ژمارە ١٤٠
سەودا
|
بەیادی دڵبەری سەوداگەرم وێرانە ئاوا بوو هەموو بازاڕ و شاری دڵ کەوا بێ شەوق و سەودا بوو
گلەی پێم هاته سەر، چونکه
سەرم دانا له پێناوی قاقڵاوا،1335ی هەتاوی (لاپەڕە ٢٤ ی چاپی ئەنیسی و ١٧٥ ی چاپی جەعفەر) _________________________________________ عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا 'بەسەر چووم'ە کە لە فەردی دووهەمی شیعرەکە وەرگیراوە. بەڵام ناوەرۆکی سەرەکی شیعرەکە (بەتایبەت فەردی یەکەم و دووهەم و چوارەم)، زیاتر لەگەڵ 'سەودا' دێتەوە کە عینوانی هەڵبژاردەی چاپی جەعفەرە. غەزەلێکی سەرکەوتووی ئاواتە و چەند سەنعەتی جوانی بەدیعی تێدا بەکار هاتووە. تەرکیبی ڕستەکان وەستایانە و ئاڵۆز و غەیرەساکارە و ئەوە لێزانی و توانای شاعیر دەگەیێنێت. سەوداگەر: سیفەتێکە بە دڵبەری شاعیر دراوە. لە ئەدەبی کلاسیکی ئێمەدا، دڵبەر بێ وەفا و ستەمگەرە، ئاوڕی خێر لە ئەویندارەکەی ناداتەوە و کەمتر واهەیە دڵداری شاعیران ئامادەی سات و سەودا بن، بەڵام ئاوات لێرەدا دڵبەرەکەی خۆی بە سەوداگەر ناوبردووە و ئەوەش تا ڕادەیەک تازەیە. گلەی پێم هاتەسەر...: فەردێکی گەلێک جوان و و پڕ سەنعەتی شیعرییە وتێگەیشتنی هەندێک ووردبوونەوەی دەوێت. شاعیر دەڵێ من سەری خۆم لەپێناوی دڵبەرەکەم دانا بەڵام گلەیی پێی ئەوم هاتەوە سەر [دیارە لەبەر ناقابیلی سەر]. گلەیی هاتنە سەر یان گلەیی هاتنەوە سەر، تەعبرێکی سەر زمانی خەڵکە و لە ئەنجامی کارێکدا دەگوترێت کە بە نییەتی باش دەکرێت بەڵام ئامانجی خۆی ناپێکێت، یان لایەنەکەی دیکە پێزانیی بۆی نابێت هیچ، گلەییشی لێ دەکات! بەسەر چووم: ئیهامی تێدایە. واتای نزیکی ئەوەیە شاعیر بە ئیشارەیەکی یار، بە سەر دەچێتە ئەو شوێنەی دڵدار ویستوویەتی. واتای دووریشی وادە بەسەرچوون و بە قسەی ئەمڕۆیی، ئیکسپایر بوونە! بێ جا/ بێجا: شتێکی نابەجێ. تەرکیبێکی تێکەڵاوی کوردی و فارسییە، لەجیاتی 'بێ جێ' گوتراوە و ئەویش لەژێر گوشاری سەروای غەزەلەکەدا: ئاوا، سەودا، بێ جا، شەیدا، ساوا، دەعوا، لەیلا و ڕیسوا. سەودا: لە فەردی سێهەمدا دووجار هاتووە:یەکەمیان خولیا و ئەویندارییە وەک سەوداسەری. دووهەمیان سەودا بە واتای کڕین و فرۆشتن و مامەڵەیە. ڕەمز: بە واتای وشەیەک یان نیشانەیەکە وا لە خەڵک ڕوون نییە و نهێنییە. لەگەڵ 'ئیشاڕە' هاتووە کە ئەویش هەر چەشنە ڕەمزێکە نەک بە قسە بەڵکوو بە ئاماژە پێکردنی دەست یان چاو. چاوی مەست: چاوی مەست لە ئەدەبی کوردی و فارسیدا بەچاوی جوان و خەواڵوو و خوماری ناز دەگوترێت. وێدەچێت شاعیرانی کلاسیکمان چاوی زیت و وریا و کراوەی کچیان پێ جوان نەبووبێت! وا هەیە خەواڵوو بوون تەسلیمی زیاتر و هاسانتری تێدا شاراوە بووبێت. ئیشاڕێکی لەدڵ فەرموو!: ئیشاڕەیەک لەدڵ بفەرموو! کردارەکە ڕابردوو نییە، فرمانییە. بادە: مەی نیانە ڕەغبەتی شیرینی، مەستان...: سەرخۆشان مەیلی خواردنی شتی شیرینیان نییە. ڕەنگە واش بێت بەڵام دڵنیام ئاغا سەیدکامیل خۆی ئیمتیحانی نەکردووە و هەر بیستوویەتی! زۆرجار دوای شامپاین، 'فووج' دەخورێت کە چەشنێک شیرنیاتی وەک چۆکلێتە. بە ماچ وەرناگرن لێم: دەگەڕێتەوە بۆ میسراعی پێشتر کە باسی شیرینی و سەرخۆشان دەکات. شاعیر دەڵێ مەستان (کە نیاز لە چاومەستانی فەردی پێشترە)، لە بری ماچێک ڕۆحی شیرینم لێ قەبووڵ ناکەن بۆیە بەزمی ئێمە وای لێهات واتە تێکچوو و سەودامان سەری نەگرت. تەشریف بردنی یادی دڵبەر بۆ ناو دڵ: تەعبیرێکی جوانە. شاعیر دەڵێ بە هاتنی یادی دڵبەر بۆ ناو دڵم، عەقڵ و عیشقم لێیان بوو بە شەڕ. بە حیسابی ئەدەبیاتی ناوچەکە، دەبێ عەقڵ دژ بە عیشق و خواستی دڵ بوەستێت و نەسیحەتی دڵ بکات خۆی لەو عیشقە بدزێتەوە و دوورکەوێتەوە؛ بەڵام وشەی شۆخ لەلایەک و لەسەر ئەو دەعواکردنی ئەو دوانە لە لایەکی تر، ئەگەرێک دێنێتە پێشەوە ئەویش ئەوەیە کە هەردوک عەقڵ و عیشق ویستبێتیان میوانداریی ئەو دڵبەرە بکەن، واتە عەقڵیش بۆ شاعیری لە مل دابێت و لەگەڵ دڵی شاعیردا هاودەنگ بووبێت؛ زۆر لەو بۆچوونە دڵنیا نیم بەڵام نەگونجاویش نییە. ئەمن کێم...: ئەو میسراعە زۆر هونەرمەندانە ڕێکخراوە. شاعیر دەڵی من دڵم نەماوە کەوابوو خۆم ناناسمەوە و نازانم کێم، بەرەو سەحرای جنوون دەچم و خەریکم شێت دەبم، لەبەر چی؟ لەبەر ئەوەی ببم بە هاوڕێی مەجنوونی عامری. لەگەڵ مەجنوون...: باشە، بۆ ببم بە مەجنوونی عامری؟ وەڵام: بۆئەوەی بزانم چۆن لە لەیلا جیا بووەوە و توانی دڵی لێ هەڵبکەنێت. دیارە مەجنوون لە لەیلا جیا نەبووەوە، کەوابوو ناشتوانێ دەرسی جیابوونەوە لە دڵدار بە شاعیر بدات! بۆ مەسەلەی جیانەبوونەوەی مەجنوون لە لەیلا، چیرۆکە شیعری لەیلی و مەجنوونی نیزامی گەنجەیی شانۆی چوونی مەجنوون بۆ ماڵی کابەی تێدایە، کە گەلێک ڕازاوە و جوانە و لە ڕاستیدا شاکارێکە. باوکی مەجنوون هەلیدەگرێت و دەیبات بۆ مەککە بۆ ئەوەی زیارەتی ماڵی کابە بکات و لە خودا بپاڕێتەوە ئەوینی لەیلای لە دڵ دەربکات. لەوێ پێی دەڵێ هەستە ڕۆڵە، دەست بگرە بە ئاڵقەی دەرگای ماڵی خوداوە و لێی بپاڕێوە با عیشقی لەیلات لە دڵدا نەهێڵێت. مەجنوون هەڵدەستێت و پڕ دەداتە ئاڵقەڕێزی دەرگاکە، پاشماوەکەی لە زمانی نیزامییەوە بژنەون، کە لە کۆتایی ئەم بەشەدا دەیهێنم، تکایە بیخوێننەوە دەنا لە کیستان چووە. واتای دووری شیعرەکە دەتوانی ئەوە بێت کە ئەوینم بۆی ئەبەدییە و لێ جیابوونەوەی تێدا نییە. مەشق: تەمرین و دیراسە. شاعیر بە مەشق کردنی ڕەمزی چاوی مەستی دڵدارەکەی مەست و پەست و ڕیسوا دەبێت. پەست: من بە دوو واتای ئەم وشەیە دەزانم لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان زیاتر واتای نەوی و نزمی لێ وەردەگرن بەڵام لە باشوورواتای وەڕەز و جاڕزی هەیە. لێرەدا شاعیر واتای نزم و نەوی مەنزوورە. لە هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژاریشدا هەردوک ئەو واتایانە هاتوون. لەپڕ مەستی به سەریا هات و سست و پەست و ڕیسوا بوو: لەم میسراعەدا مۆسیقای دەنگی /س/ گەلێک بەرچاوە و شاعیر شەش جار ئەو دەنگە بەگوێی خوێنەردا دەدات. مانای سەرجەمی فەردەکە ئەوەیە ئیمامی لە کاری مەشق کردنی ڕەمزی چاوی مەستی دڵدارەکەیدا سەرکەوتوو نەبووە و نەک هەر خۆیشی وەک چاوی ئەو مەست و سەرخۆش بووە، بەڵکوو تێکشکاوە و لەبەرچاوی خەڵکیش کەوتووە. بەحری عەرووزیی شیعرەکە: هزج مثمن سالم: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
پاشکۆ: شعرەکەی 'لیلی و مجنون'ی نیزامی گەنجەیی: "...گفت ای پسر این نه جای بازیست / بشتاب که جای چاره سازیست! در حلقه کعبه کن دست / کز حلقه غم بدو توان رست گو: یارب از این گزاف کاری / توفیق دهم به رستگاری رحمت کن و در پناهم آور / زین شیفتگی به راهم آور دریاب که مبتلای عشقم / و آزاد کن از بلای عشقم
مجنون چو حدیث عشق بشنید، / اول بگریست، پس بخندید از جای، چو مار حلقه، برجست / در حلقه زلف کعبه زد دست میگفت گرفته حلقه در بر: / کامروز منم چو حلقه بر در در حلقه عشق جان فروشم / بیحلقه او مباد گوشم گویند ز عشق کن جدائی / کاینست طریق آشنائی من قوت ز عشق میپذیرم / گر میرد عشق من بمیرم پرورده عشق شد سرشتم / جز عشق مباد سرنوشتم آن دل که بود ز عشق خالی / سیلاب غمش براد حالی یارب به خدائی خدائیت / وانگه به کمال پادشائیت کز عشق به غایتی رسانم / کو ماند اگر چه من نمانم از چشمه عشق ده مرا نور / واین سرمه مکن ز چشم من دور گرچه ز شراب عشق مستم، / عاشقتر ازین کنم که هستم گویند که خو ز عشق واکن / لیلیطلبی ز دل رها کن یارب تو مرا به روی لیلی / هر لحظه بده زیاده میلی از عمر من آنچه هست بر جای / بستان و به عمر لیلی افزای گرچه شدهام چو مویش از غم / یک موی نخواهم از سرش کم از حلقه او به گوشمالی / گوش ادبم مباد خالی بیباده او مباد جامم / بیسکه او مباد نامم جانم فدی جمال بادش / گر خون خوردم حلال بادش گرچه ز غمش چو شمع سوزم، / هم بی غم او مباد روزم عشقی که چنین به جای خود باد / چندانکه بود یکی به صد باد
میداشت پدر به سوی او گوش / کاین قصه شنید، گشت خاموش دانست که دل اسیر دارد / دردی نه دوا پذیر دارد چون رفت به خانه سوی خویشان، / گفت آنچه شنید پیش ایشان کاین سلسلهای که بند بشکست / چون حلقه کعبه دید در دست زو زمزمهای شنید گوشم / کاورد چو زمزمی به جوشم گفتم مگر آن صحیفه خواند / کز محنت لیلیش رهاند او خود همه کام ورای او گفت / نفرین خود و دعای او گفت..." [1] چاپی جەعفەر: سەوداێیکی. دڵنیام دەبێ هەڵەی تایپ بێت. [2] چاپی ئەنیسی و جەعفەر: نییانە. لام وایە /یاء/ ی دووهەم زیادی بێت و لە خوێندنەوەی شیعرەکەدا زیان بە کێشە عەرووزییەکەی بگەیێنێت.
|