دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 

 

پارچە شیعری ژمارە ١٥

                                                         لە کالانا مەوێستە!

 

                                       لەگەڵ دوژمن "ئیمامی" هەروەکو شێری ژیان وابە!

                                       لە پێشبڕدانیان ڕاوەستە، وەک بەوری بەیان وابە!

                                       بە داخ و دەردەوە بۆچی چەمیوی، ئاهەکەت تیرە؟

                                       لەگەڵ خەڵکی زەمانە ڕاست وەکوو تیری کەوان وابە!

                                       ئەگەرچی هەر وەکوو کیسەڵ لە قاپیلکی خەما خەوتووی،

                                       لە کالانا مەوێستە، هەر وەکوو تیغی دەبان وابە!

                                       لە ڕیزی عاشقانیش هەر وەکوو مەجنوونی ماڵ کاول

                                       لەدووی خێڵ و کەژاوەی لەیلی هەروەک سارەوان وابە!

                                       لە عیلمی سیحر و نەیڕەنگ و فسوون قەیناکە، تێکۆشە

                                       هەتا پێش چاوی دوژمن وەک شک و وەهم و گومان وابە!

                                       بەگەرمی ڕابوێرە شەو بەیادی دڵبەرت، چاوم!

                                       لەگەڵ ناڕاستەکان سارد وەک نەسیمی بەربەیان وابە!

(وەرگیراو لە لاپەڕە ٢٤ ی دیوانی چاپی ئەنیسی)

 

____________________________ 

شیعرەکە چەشنە هاندانێکە بەرەو راپەڕین و بەربەرەکانی کردنی دوژمن، کە ئەگەری زۆر ئەوەیە دوژمنی شەخسی و تاکەکەسی نەبێت بەڵکوو دوژمنی گەل واتە ڕژیمی شا بێت بەڵام شاعیر بە حیسابی بارودۆخی سیاسیی سەردەمی خۆی، لە پێوانەیەکی بچووکتری فەردییدا دەریبڕیوە، گەرچی لە شوێنێکدا دوژمن کۆ دەبەستێت و دەڵێ "لە پێشبڕدانیان ڕاوەستە" و ئەوە تا ڕادەیەک بۆچوونەکەی من دەسەلمێنێت.

ئەو تایبەتمەندییە ئەرێ ییانەی وا شاعیر لێرەدا بانگاشەیان بۆ دەکات، بەشێکی بەرچاویان لە کەسایەتی ئاوات خۆیدا دەبینران. خۆڕاگر لە بەرانبەر دوژمن، وەک نموونەی زیندان و پاشانیش هاوکاری و هاوهەنگاویی پێشمەرگە وەک ڕەمزی خەباتی نەتەوایەتی؛ دوور بوون لە خەڵکانی ناڕاست، و بێ فێڵ بوون لەگەڵ خەڵکی ئاسایی، لە عەینی کاتدا مەند وبێدەنگ و ئەسیری ناو قاپیلکی خەم. کەسانێک کە کامیل شایان لە نزیکەوە دیتبێت ئەو مەندی و بێدەنگی و خەمبارییەیان بە باشی هەست پێکردووە.

شیعرەکە هەروەها دەرس و ئامۆژگارییەکی لاوانی وڵاتە و پێیان دەڵێ تەنانەت "زانست" ی سیحر و فێڵ و ئەفسوون کردنیش فێر بن بۆ ئەوەی بتوانن خۆتان لەبەر چاوی دوژمن، کە دەبێ داگیرکەری کوردستان بێت، ون بکەن و بە شاراوەیی و لە نهێنیدا هێرش بکەنە سەری. ئەوانە هەموو دەرسی خەبات وپێشمەرگایەتین بە ئیماژ و لە فۆڕم و قاڵبێکی شاراوە و ژێرپەردەدا.

لە شیعرەکەدا، "ئیمامی" خودی شاعیرە و ئامۆژگارییەکانیش بە ڕواڵەت ڕوویان لەخۆیەتی. "ژیان" سیفەتی شێر و "بەیان" یش سیفەتی بەورە. هەردوو وشەکە وێدەچێت فارسی بن. بەگشتی لێرە و لە زۆر شیعری دیکەشیدا سەید کامیل خۆی گیرۆدەی بەند وبەستی وشەی پەتیی کوردی نەکردووە و ئیجازەی داوە وشەی عەرەبی و فارسی بێنە ناو هەڵبەستەکانیەوە، واتە وەک زۆر شاعیری ئەسیری فۆڕمالیسم، دەربەستی قاڵب و فۆڕم نەبووە و ڕاگەیاندنی ناوەرۆک و پەیامی سیاسیی ناو شیعرەکەی بەلاوە گرنگتر بووە لەوەی بنەما و ڕەگی ووشەکان فارسی بووبێتن یان عەرەبی.

"بە دەرد وداخەوە بۆچی چەمیوی تیرەکەت ئاهە"!   ئەوە پێکهاتەیەکی جوان و تازەیە. "چەمیوی" بەواتای پشتت نووشتاوەتەوە و بۆتە کەوان، خۆ بە داخەوە تیریشت نییە بیهاویە گیان دوژمنت، لەباتییان تەنیا ئاه و ناڵەیان ئاراستە دەکەیت! ئەوە باش نییە، تۆ دەبێ لەگەڵ خەڵک وەک تیری کەوان ڕاست بی. تەعبیری "ئەهلی زەمانە" هەندێک جێگەی مشتومڕە و لە خوێندنەوەدا هەست دەکرێت لایەنێکی نەرێ یی هەیە و شاعیر بە واتای خەڵکانی خراپ و "نان بەنرخی ڕۆژ خۆر" ی هێناوە. باس لە "تیر" کردن واهەیە ئەو بۆچوونە پشتڕاست بکاتەوە و شاعیر بیەوێ بڵێت لەجیاتی ئاه وناڵە، تیری ڕاست حەواڵەی ئەو کەسانە بکە. هەرچۆنێک بێت، تێرمی "ڕاست" لە عیباڕەتی "ڕاست وەک تیری کەوان وابە" دا، سەنعەتی شیعریی "ئیهام" ی تێدایە و واتای پاک و سادق و بێ فێڵیشی لێ وەردەگیرێت.

شاعیر بە خۆی، یان بە بەرگۆی قسەکانی دەڵێت لە قاپیلکی خۆت وەرەدەرێ و وەک خەنجێری لە "دەبان" دروستکراو کە باوەڕ بەخۆیی دەداتە خاوەنەکەی و هەمیشە ئامادەی شەڕ و گەڕە، لە کالاندا مەمێنەوە. "دەبان" یش چەشنێک پۆڵایە (چێشتی مجێور).

تۆ کە لە بەرانبەر دوژمن و نەیاردا ئاوا ڕاوەستاو و ئامادەی شەڕی، دەبێ بە پێچەوانە، لە بەرانبەر خۆشەویستەکەتدا وەک سارەوانی کەژاوەکەی وابێ و پارێزگاریی لێ بکەیت. لێرەدا شاعیر بابەتەکە هەندێک با دەدات و لە باسی شەڕ وگەڕ و شیر وتیرەوە دەچێتە سۆراغی عیشق و مەجنوون و کەژاوەی لەیلی، کە نەرم و نیانی و لەتافەتێکی زیاتر دەداتە شیعرەکە.

"لە عیلمی سیحر و...":   شاعیر دوای تاقە یەک فەرد کە باسی ئەوین و خۆشەویستی دەکات، دەگەڕێتەوە سەر بابەتەکەی پێشوو و سەرلەنوێ بەرگۆی شیعرەکە لە ئامادەیی شەڕی دوژمندا ڕادەگرێت: کاکە! دوژمن فێڵبازە، تۆش ساویلکە مەبە و فێڵی لێ بکە! قەیدی ناکات ئەگەر فێڵ و حیلە وحەواڵە فێر بیت و لەکاری بکەیت؛ ئەوانە بۆ بەگژداچوونی دوژمن پێویستن. خۆت بشارەوە و کارێکی وا بکە دوژمن نەتدۆزێتەوە ئینجا لە شوێنە نهێنیەکەتەوە هێرشی بکە سەر و لێیبدە. وەک ئەوەی شاعیر دەرسی پێشمەرگەی کورد دابدات و فێری لێدان و هەڵاتن و خۆشاردنەوەیان بکات.

لە فەردی کۆتاییدا ئاوات داوا لە بەرگۆی شیعرەکە واتە ڕۆڵەی گەلی کورد دەکات کەسایەتییەکی ئاڵۆزی هەبێت و لەعەینی ئەوەدا لەگەڵ دڵبەرەکەی یان تەنانەت بە یادی دڵبەرەکەیەوە شەوێکی گەرم و خۆش ڕادەبوێرێت، لەگەڵ خەڵکانی ناڕاست و دژبەردا، ساردوسڕ بێت و خۆیان لێ دوور بخاتەوە. ئەو کەسایەتییەی ئەو بانگاشەی بۆدەکات لە تایبەتمەندیی و خوو و خدەی خەڵکانی ئاسایی نێو گوندەکانی کوردستانی سەردەمی ئەو هەندێک جیاوازە. خەڵکی ئێمە لە بەراورد لەگەڵ گەلانی دراوسێماندا، فەقیرۆکە و ساکارترن یان لانی کەم لە سەردەمی ئەودا وابوون.

وەک گوتم شیعرەکە هەندێک خەسلەت و تایبەتمەندیی کەسایەتیی شاعیر خۆیشی دەردەخات و بەم پێیە، دەتوانرێت وەک چەشنە ئوتۆ بیۆگڕافییەک سەیر بکرێت. دیارە ئەو ئامادەییانەی وا ئاوات خوازیاریانە، هی بارودۆخی پڕ شەڕ وشۆری کۆمەڵگای کوردەوارین. خەباتکاران لە کۆمەڵگای سەقامگیری وڵاتانی پێشکەوتووی ڕۆژئاوادا پێویستیان بەوە نییە هەمیشە شیری ڕووتیان بەدەستەوە بێت و خۆ لە دوژمنی فێڵباز بشارنەوە. لەم لایانە تەنانەت خەباتی چینایەتیش شێوازێکی بەڕواڵەت دیموکڕاتییانەتری هەیە و لە ڕێگای پەرلەمان و دەنگدان و هێنانە سەرحوکمی کەسانێک و لابردنی کەسانی دیکەوە بەڕێوە دەبرێت؛ ئەوانەش گەلێک دوورن لە تێگەیشتنی ستالینیی خەباتی چینایەتی، کە هەندێک لە حزبە سیاسییەکانی ئێمە تا ئێستاش هەر بڕوایان پێی هەیە و ئەویش لە "توندوتیژی نواندن" دا خۆی دەنوێنێ ئێمە خوو خدەی عەشیرەیی و دژایەتیی نێوان هۆز و خێڵەکانمان گۆڕی و کردمانە خوو خدەی حزبی و دژایەتی نێوان حزب و ڕێکخراوەکان. بە گوتەی دۆستێکی خۆشەویست، لە ماوەی ٢٤ خولەکدا بووین بە کومۆنیست بەڵام بە دەیان ساڵیش نەبووینەتە دیموکڕات!   

بە داخەوە شیعرەکە ڕێکەوتی گوترانی بەسەرەوە نییە و ناتوانرێت بزانرێت شاعیر لە کامە ساڵەوە تا کامە ساڵ خاوەنی ئەو بۆچوونە بووە.