دیوانی نوێی شیعره‌کانی سه‌ید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئاماده‌کردنی:  ئه‌نوه‌ر سوڵتانی

 شیعری ژمارە ١٥٨

بەختی خەواڵوو

 

 

 

 

ئەو بەختی خەواڵووی من، تاکەی وەخەبەر نایە؟  

 من پیر و لەگوڕ کەوتوو، ئەو کۆرپە و ساوایە[1]

ئەو قەت وەخەبەر نایه، من نایه بەلاما خەو
ئاگان له من ئەوشۆکه، ئەستێره و هاوسایە[2]

من وا له ووتان کەوتم، ئەو هەر له گوڕوگاڵە
[3]
جارجار له خەوا دەیکا، بۆ خاتری لای‌لایە

لای‌لایەیی ئەو کۆرپه، ناڵەی دڵمه بۆ وی
شێته وەکوو مەجنوونه، بێ‌جێگە وو مەئوایە

لەیلایه مەرامی وی، نایبینێ هەتا ماوە
[4]
تا جانەوەران خۆش بن، هەر مەیلی به سەحرایە

ئەم خانووه پڕ مەینەت، ئەم قۆنجره ڕووخاوە
چوارچێوەیی ناقایم، نێوی چییه؟ دونیایە![5]

ژیر ئەو کەسەیه دەستی هەڵگرتبێ لەم دونیا
کاسێکی بەتاڵه ئەو، هەمبانەیی پڕبایە

            وەک هۆنەری زوو فەرمووی: سەرپاکی گڵاون ئەم
[6]
            ئەولا بگره "کامیل"، دەست هەڵگره لەم لایە!

 

گەردیگلان، ١٣١٧ی هەتاوی

(لاپەڕ ٣٩ و ٤٠ ی چاپی ئەنیسی و ٢٢٢ ی چاپی جەعفەر)

_______________________________________ 

عینوانی شیعرەکەی چاپی جەعفەردا، کە ئەوەی سەرەوەیە، لە فەردی یەکەم و چاپی ئەنیسی کە "کاسەی بەتاڵ"ە، لە فەردی حەوتەمی غەزەلەکە وەرگیراون.

تەعبیری "بەختی خەواڵوو" لە شیعری شاعیرانی دیکەشماندا هاتووە. بۆ نموونە، حاجی قادری کۆیی لە قەسیدە ناسراوەکەیدا دەڵێ:

"گوتم بە بەختی خەواڵوو: بەسە ئەتۆ بی خودا

لە خەو ھەڵستە زەمانێ بچینەوە ئەو لا..."

 

دیارە "ئەولا" بۆ حاجی قادر، کوردستان بووە لە بەرانبەر ئەستەمووڵدا. لە فەردی کۆتایی ئەم شیعرەشدا ئاوات هەمان تەعبیری 'ئەولا' دەهێنێت بەڵام نیازی لە دنیای ئاخیرەتە (ئەوەی وا ئایینەکان موژدەی بە خەڵک دەدەن).

 

یەک لە شیعرەکانی ئاواتە کە تێیدا هەمان ڕەش بینی نیسبەت بە دونیا و ژیانی ئەم دونیایە بە ئاشکرا دەبینرێت. شاعیر لە ساڵی گوترانی شیعرەکەدا تەنیا ٣٥ ساڵی تەمەن بووە بەڵام وەک پیرێکی لە جێگەدا کەوتوو، دونیای بە 'خانوویەکی پڕ مەینەت"، "قونجڕێکی ڕووخاو"، کاسەی بەتاڵ" و هەمبانەی پڕ با" ناو بردووە و بانگەوازی ئەوە دەدات خەڵکیش  دەستی لێ هەڵبگرن لەبەر ئەوەی 'سەرپاکی گڵاوە' و لەجیاتییان، "ئەولا" واتە قیامەت بگرن. وەک دەبینین بیرۆکەی سۆفیایەتی بە سەر شیعرەکە و ڕێبازی فیکریی شاعیردا زاڵە.

 

لە چەند شیعری پێشوودا دیمان کە ئاوات خۆی لە عەقڵ و دڵی خۆی جیا دەکاتەوە و لەبەرانبەریان ڕادەوەستێت و دەکەوێتە جوابە جەنگێ. لێرەشدا هەمان کێشە، ئەمجار لەگەڵ بەختی خەواڵوویدا هەیە.

 

سەرجەم غەزەلەکە ٨ فەردە. پێنج فەردی یەکەمی غەرامییە و شاعیر تێیدا باس لە ژیان و دڵدار و بەختی خۆی دەکات کە نووستووە و ناهێڵێت بگاتە ئاواتەکانی. بەڵام لە سێ فەردی دواییدا کوتوپڕ بابەت و ناوەرۆکی شیعرەکە دەگۆڕێت و ئەمجار دنیا دەبێتە شتێکی خراپ و پیس و گڵاو، کە دەبێ لێی دوور بکەویەوە و خۆت بۆ ئەولا ئامادە بکەیت کە ڕۆژی قیامەتی ئیماندارانە! ئەو گۆڕانکارییە بە بێ پەیوەندێکی ڕێکی مەنتیقی و بێ ڕاگەیاندن هاتۆتە ئاراوە و ئێمە ناتوانین بزانین بۆچی لەپڕ ئەویان دەبێ بە ئەم. ڕاست وەک ئەوەی دوو غەزەلی جیاواز لەیەکتر بن و مۆنتاژ کرابێتن!

 

گوڕ: هێز و توانا. چاپی جەعفەر وەک 'گۆڕ' ی تۆمار کردووە. بەڵام من بەتەواوەتی لەگەڵ شێوازی چاپی ئەنیسیدام کە دەڵێ "لەگوڕ کەوتوو" و ئەو تەعبیرە لەگەڵ "پیر"دا دەهێنێت. پیر و لەگوڕ کەوتوو دووچەمکی تەواو یەکگرتوو و هاو واتان. باوەکوو پیر لەگەڵ "لەگۆڕ کەوتوو"شدا دێتەوە، بەڵام شێوەی یەکەم پڕبەپێستە و من ئەو هەڵدەبژێرم، مەگەر شاعیر خۆی وای نووسیبێت، کە دیارە ئەودەم مافی خۆیەتی.

 

کۆرپە: منداڵی ساوا و سەرلانکان

 

ئەو قەت وە خەبەر نایە...: ئەو 'تضاد'ەی وا شاعیر لە نێوان دوو لایەنی چەمکی خەو دروستی کردووە، گەلێک جوانە: یەکەمیان ئەوەندە دەخەوێت کە وەخەبەرهاتنەوەی نییە و ئەویش بەختی شاعیرە؛ بەڵام دووهەمیان هەر خەوی بەچاودا نایەت، کە شاعیر خۆیەتی!

 

لەم فەردەدا ئاوات بە شێوەزاری ئاسایی خۆی، کە هی ناوچەی بۆکان و دەوروبەری بێت قسە دەکات؛ بەڵام لە عەینی کاتدا "نایە بەلاما" دێنێت کە هی بەشی سەقزە و "ئەوشۆکە" کە هی ناوچەی مەهابادە و 'هاوسایە' کە نیوە فارسی و نیوە کوردییە!

 

من وا لە ووتان کەوتووم: من [لە بەر پیری؟] لە قسە کەوتووم، بەڵام ئەو تازە هەڕەتی منداڵییەتی! ئەو کێیە؟ بەختی خەواڵووی شاعیرە یان دڵدارەکەی؟ گەرچی باوەڕ ناکەم شاعیر "دڵدار"ەکەی خۆی وا گورج و گومبەت و بێ ناساندن هێنابێتیە ناوشیعرەکەوە.  بەڵام دیسانەکەش هەر زیاتر وێدەچێ دڵدار بێت نەک بەختی خەواڵوو.

 

جار جار لە خەوا دەیکا بۆ خاتری لایلایە: کێ لایلایە بۆ خاتری کێ دەکات؟ ئەوەی ڕوونە ئەوەیە بەخت کە هەمیشە خەوتووە، لە خەودا جار جار لایە لایە دەکات، بەڵام بۆ کێ؟ بۆ من کە ئاواتی شاعیرم؟ یان بۆ دڵدارەکەم؟ بۆ وەڵامی پرسیارەکە با پەلە نەکەین و بچینە سۆراغی دوو فەردی دواتر:

 

لایلایەیی ئەو کۆرپە...: کۆرپە، بەگوێرەی فەردی یەکەمی شیعرەکە، بریتییە لە بەختی خەواڵووی شاعیر و لایلایەکەش لە ڕاستیدا ناڵەی دڵی شاعیرە. بەڵام ئەو ناڵەیە بۆ کێیە؟ بۆ "وی"! وێ کێ دەتوانێ ببێت جگە لە دڵداری شاعیر؟ کەوابوو، لایلایەی ناو فەردی پێشتریش بۆ دڵدارە و بەختی خەواڵووش جارجار لە خەودا لایلایە بۆ ئەو دەکات! هیوادارم ئەو شێر وڕێوییەی هێنامەوە، مەسەلەکەی ڕوون کردبێتەوە!

 

شێتە وەکوو مەجنوونە...: کێ شێتە؟ دڵی شاعیر!

 

لەیلایە مەرامی وی...: "وی" واتە ئەو، لێرەدا دڵی شاعیرە و مەرامی ئەو دڵەش، لەیلایە چونکوو شاعیریش وەک مەجنوونە و شوێنی ژیانی نییە.

 

مەئوا: جێگە و شوێن. واهەیە شاعیر ویستبێتی ئاماژەیەک بە "جنت المأوی" ی ناو قورئان[7] بکات.

 

تا جانەوەران خۆش بن: تا جانەوەران بژین و ببن.

 

قونجڕ: هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار بە چنجڕوک، ڕووشان، قورنج و پەیکۆڵی گرتووە کە ئەوی ئاخیریان دڕکێکە. بەڵام لێرەدا ناتوانێ هیچکام لەوانە بێت. هەست دەکەم زیاتر 'ماڵێکی بچووک و بەرتەنگ' بێت بە تایبەت کە لەگەڵ وێرانیشدا هاتووە. هەنبانە بۆرینە لە پیتی کافدا کنجڕی بە پەڕۆ کۆن و بزگوڕ گرتووە، کە ئەمیان لە واتای قونجڕی ناو شیعرەکە نزیکترە.

 

ژیر: عاقڵ، تێگەیشتوو. شاعیر دەڵێ ئەو کەسە عاقڵە دەست لە دنیا هەڵبگرێت.

 

کاسێکی: کاسەیەکی، دەفرێکی.

 

وەک هۆنەری زوو فەرمووی...: کێیە شاعیری پێشوومان کە ئەو قسەیەی کردبێت؟ من نەمزانی کێیە. دیارە باسی ئەملا و ئەولا واتە ئەم دنیا و ئەو دنیا لە شیعری زۆر شاعیری کورددا هاتووە، دەبێ مەنزووری شاعیر کامیان بێت؟

 

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

هزج مثمن اخرب: مفعول مفاعیلن// مفعول مفاعیلن


 

[1] چاپی جەعفەر: لە گۆڕ کەوتوو. هەروەها، چاپی ئەنیسی و جەعفەر:کۆرپە وو

[2] چاپی ئەنیسی و جەعفەر: ئەستێرە وو هاوسایە

[3] چاپی جەعفەر: وتان

[4] چاپی جەعفەر: مەڕامی

[5] چاپی ئەنیسی و جەعفەر: ناقاییم

[6] چاپی ئەنیسی: زو

[7] أما الذين ءامنوا و عملوا الصالحات فلهم جنات المأوي نزلاً بما كانوا يعملون (سجده، آيه 19)

 

 

www.rojhalat.de / www.bokan.de