ئەی سەییدی کائینات و جێی شانازی!

زێدە لە پەیامبەران ئەتۆ شابازی

ئەم نۆکەری خاکی پاکی بەردەرک و دەرت
پاڕاوه لە لات، نەهاتە‌ جێ داخوازی

گەپجاڕی هەموو کەس و لە بەرچاو کەوتوو
فریای نەکەوی، نەماوه پۆز و نازی

ناڵێم منی شەرمەسار بڵندم به نەسەب
سەرشۆڕم ئەمن، ئەتۆ بڵندپەروازی

بۆ خوارێ دەمێ نەزەر بفەرموو، قوربان!
تۆ خاوەنی شەققولقەمەر و ئیعجازی[1]

با هەستمەوه، لە گێژ و خول بێمه دەرێ
ئیعجازه فەقیری وەکوو من بنوازی

            ناڵێم گلەییم هەیه، ئەمن قابیلی چیم؟
            نازی هەیه "کامیل"ت، ئەگەر تۆ ڕازی

 

قاقڵاوا، ١٣٥٤ی هەتاوی

(لاپەڕە  ٩ ی چاپی ئەنیسی و ٢٢٨ ی چاپی جەعفەر)

_______________________________________ 

 

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا "ئیعجاز"ە. هەر دوو عینوان لە دەقی غەزەلەکە وەرگیراون.

 

شیعرێکی پاڕانەوەیە لە پێغەمبەری ئیسلام بۆ ئەوەی یارمەتی شاعیر بدات کە خۆی گوتەنی، بتوانێ "هەستێتەوە و لەو گێژ و خولە بێتە دەرێ" بەڵام کام گێژ وخوڵ؟ نازانرێت. بۆچوونی من ئەوەیە گێژوخولەکە شتێکی گشتییە و هی سەرجەمی ژیانی شاعیرە نەک دیاردەیەکی تایبەت. گەرچی بوونی ئەو شتە تایبەتەش نادرێتە دواوە. بۆ من ئەستەمە بزانم لە ساڵی گوترانی شیعرەکە، چ ڕووداوێکی گرنگ لە ژیانی شاعیردا ڕوویداوە، بەڵام لە ژیننامەی سەرەتای "شاری دڵ" نووسینی کوڕی شاعیر، وا دەردەکەوێت ژیانی ئاوات لەو ساڵانەدا لە باری ئابوورییەوە باش نەبووبێت و بەهۆی مامەڵەی موڵکەوە "دەستی لە بنی هەنبانە درابێت".

 

ئەگەریش هۆکاری گوترانی شیعرەکە شەخسی و بنەماڵەیی نەبووبێت، دەبێ بیرمان بۆ کاری سیاسی و هەڵسووڕاویی لەو بوارانەدا بچێت. ساڵی ١٣٥٤هـ و ١٩٧٥ زایێنی لووتکەی دەسەڵاتی حکوومەتی شا و زەبر وزەنگی ساواک بوو و ئەوانەی ئەو ڕۆژانەیان لەبیر بێت دەزانن چۆن کەڵ بە موویەک بەند بوو و بەجێ هێنانی ئەرکی سیاسی و ڕێکخراوەیی چەندە ئەستەم. تۆبڵێی پەنا بۆ پێغەمبەری ئیسلام بردنی شاعیر لە پەیوەندی زوڵم و زۆر و ملهوڕییەکانی ساواک لە ناوچەکەدا نەبووبێت؟ ئاوات لە شیعری دیکەشدا ئەو چەشنە پاڕانەوە و دۆعا و نزایەی بۆ بەختەوەریی گەلەکەی و ڕەوینی هەوری زوڵم لەسەریان، کردووە.

 

من لە خوێندنەوەی شیعرەکەدا سەرەتا هەستم کرد شاعیر خەریکە لە پێغەمبەر دەپاڕێتەوە یاریدەی گەلەکەی بدات و بە تایبەت لام وابوو کاتێ دەڵێ "ئەم نۆکەرەی خاک و دەرت لێت پاڕاوە"، بەشوێنیدا باسی دەردەکورد دەکات و ژێردەستییەکەی، بەڵام کاتێ مەسەلەی 'نەسەب' هاتە گۆڕێ و گوتی 'فەقیری وەکوو من'، ئیتر گومانم نەما کە دۆعا و پاڕانەوەکە بۆ خۆیەتی.

 

کائینات: کەیهان، عالەمی وجوود.

 

پەیامبەر: پێغەمبەر. وشەیەکی فارسییە هەمان واتای ناردە و ڕەسووڵ و پیەغامبەری هەیە.

 

سەییدی کائینات: هەروەها فەخری کائینات، لای موسوڵمانان ناسناوێکە بۆ پێغەمبەری ئیسلام و ئەو حەدیثەی کە  دەڵێت "لولاک لما خلقت الافلاک"، ئەگەر لەبەر خاتری تۆ نەبوایەت ئاسمانەکانم نەدەخوڵقاند.

 

زێدە لە پەیەمبەران...: دەکرێ میسراعەکە بە دوو شێوە بخوێنینەوە: یەکەم تۆ زێدە لە پێغەمبەرانی دیکەی و شابازی ئەوانی؛ یان دوو ڕستەی ناو ئەم میسراعە بە کۆما (وێرگول) لێک جیا بکەینەوە و بڵێین تۆ زێدە لە پێغەمبەرانی دیکەی (کە واتای سەییدی کائینات و خاتم الانبیاش هەر ئەوەیە و موسوڵمانان لە سەر ئەو باوەڕەن کە پێغەمبەری ئیسلام لە پێغەمبەرانی دیکە گرنگتر و لەپێشترە)، ئینجا بڵێین ئەتۆ شابازی.

 

شاباز: شهباز، چەشنێک بازە هەم بۆ هێز و تاقەت و هەم بۆ جوانی خۆشەویستی ڕاوچیانە (فرهنگ معین)

 

گەپجاڕ: گاڵتەجاڕ، کەسێک یان شتێک کە جێ گاڵتەی خەڵکی دیکە بێت.

 

پۆز: لە کوردی و فارسیدا واتای فیز و ئیفادە و خۆ بە زلزانی و شانازی بەخۆکردنی هەیە. وێدەچێت وشەیەکی فەڕەنسی بێت. لە ئینگلیزیدا pose  واتای ژێست و قیافە گرتن و خۆ دەرخستنی بەر کامێرای هەیە.

 

بڵندم بە نەسەب: دەبێ ئاماژە بێت بە سەیید بوونی شاعیر.

 

سەرشؤڕ و بڵند پەرواز: سەنعەتی مطابقە (تضاد)یان پێ دروست کراوە.

 

بلند پەرواز: فارسییە. بەواتای کەسێک کە خەون و خەیاڵی بە گەورەیی گەیشتن یان بەڕێوەبردنی کاری گەورەی هەیە. لێرەدا بە واتای گەورەیی و پایەبەرزی هاتووە: تۆ بەرزی.

 

بۆ خوارێ....: تۆ کە خاوەنی موعجیزەی وەک شق القمر و موعجیزاتی دیکەیت، لەو سەرەوە سەیرێکی خوارەوە بکە و من ببینە.

 

شق القمر: انشقاق القمر، ڕیوایەتێکە بە گوێرەی ئەو، پێغەمبەری ئیسلام ئاماژەیەکی بە کورەی مانگ کردووە و بۆ ماوەیەک کردوویە بە دوو بەشەوە. دیارە ئەو هەوالە هیچ ڕاستییەکی تێدا نییە وناتوانێ ببێت، بەڵام ئیماندارانی موسوڵمان و یەک لەوان ئاوات، وەک دەبینین، باوەڕیان پێیەتی.

 

ئیعجاز: موعجیزە، کارێکی گەورە وگران کە لە دەست خەڵکی ئاسایی نەیەت بەڵام خودا یان پێغەمبەر بیکەن.

 

بنوازی: بە کوردیکراوی 'بنوازی' یە، کە لە فارسیدا بە فەتحی نون دەخوێنرێتەوە. واتە نەوازش و لاواندنەوەی لەسێک یان حەیوانێک و شتێک.

 

نازی هەیە...: ئەگەر تۆ ڕازی بی، منی بچووک نازت بە سەردا دەکەم و داخوازیم لێت هەیە، دەنا گلەیی ئەوەت لێناکەم کە کەوتووم و لە گێژ وخولی ژیان ناتوانم بێمە دەرێ.

 

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

هزج مثمن اخرب مکفوف مجبوب (وزن رباعی): مفعول مفاعیل مفاعیل فعل

 

وەک پێشتریش گوتوومە، من ئەو بەحرە عەرووزییانە لە کتێبی "شاری دڵ" کە دیوانی ئاوات بێت، کۆپی دەکەم. سپاسی کاک جەعفەر و هاوکارەکانی دەکەم کە ڕێگەیان پێداوم ئەو کارە بکەم و لە کۆتایی هەر بەشێکی ئەم زنجیرەیەدا، تەنیا تەقطیعی ئەوان دووپات بکەمەوە.