ئەی سەراپایی وجوودت لە هەموو عەیب بەری[1] 

تۆ لە تاریفی من و هۆنەری دیکە بەدەری

 

تۆ ڕەسووڵێکی، زەوی فەخری به تۆ بوو له سەما

مانگ به ئەمرت لەت‌وپەت بوو، لەتی بۆ لات دەوەری

هێنده گەوره و بەشکۆ هاتی به ئەمری یەزدان

هەچی پێغەمبەره ڕاوەستن، ئەتۆیان لە سەری

ڕابەر و گەوره و خاوەن کەرەم و مەرحەمەتی[2]

سفرەکەت حاتەمی ون‌کرد و نەماوه ئەسەری

هەرکه هاتی هەموو زاڵم له نەهاتی‌دا چوون

زۆری زۆردار به وجوودی تۆ نەمابوو خەبەری

جوبرەئیل بانگی دەکردی که له دەوری مەکه بووی

کوتی: فەرموو بڕۆ، تۆ خاوەنی فەتح و زەفەری

خۆی نەگرت کافر و تەسخیری مەکەت کرد خێرا

سەرلی شێواو، کونه‌مشکیان بە دڵ و گیان دەکڕی[3]

ڕێگەکەت دوور بوو، بەڵام ساڵی به ساتێکی بڕی

ئەو بوڕاقی که به باڵان دەفڕی چوویه سەری

هەچی دووی تۆ نەکەوت بەختی خەوت، ڕۆیی کەوت

تووشی بوو مەسخەرە وو نەکبەت و سەد دەربەدەری [4]

شاسوارێکی وەها بووی هەموو ئاسمانان چووی

هەر مەلاییک بوو به پێشواز له سەران دادەوەری

به سڵاوات و به تەکریم و به تەحسین و ئەدەب

ڕادەوەستان و دەیانکوت: که چ شیرین‌سەفەری!

چوویه ئەو جێیه که جوبریلی ئەمین ماتڵ ما

جێی حوزوور بوو، لەوه بەولاوه نەمابوو گوزەری

له مەسافا وەکوو کێویی و له بەزلا، بەحری

ئەی بە قوربانی بوڕاقت که سەراپا هونەری!

            مۆجیزەت زۆره، له ئەژمار بەدەره بۆ "کامیل"

            هەر ئەوەند بەس که دەڵێم: خاوەنی "شق‌القمر"ی!

                                    قاقڵاوا، ١٣٦٠ی هەتاوی

(لاپەڕە ١٤٤ و ١٤٥ ی چاپی ئەنیسی و ٢٣٩ و ٢٤٠ ی چاپی جەعفەر)

_______________________________________________ 

 

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئینیسیدا "خاوەنی شق القمر"ە و لە بەشی "چامەکان" واتە قەسیدەکاندا دانراوە.  

 

شیعرێکی ئایینییە لە نەعتی پێغەمبەری ئیسلامدا گوتراوە و هەندێک سیفاتی ئەو و ئەو شتانەی وا سەبارەت بەو گوتراون، تێدا دووپات بۆتەوە: سەروەری ئەنبیا، خاوەنی شق القمر، فاتیحی مەککە، سواری ئەسپی باڵدار (بوراق)، خاوەنی سەفەری  میعراج وسەردانیکەری هەموو ئاسمانان تا مەرتەبەی باڵا- کە لەو شوێنە چاوی بە خودا کەوتووە.

 

لەڕیزی ئەو شیعرانەدایە کە زۆرێک شاعیری دیکەی کوردیش لە دیوانیاندا هەیانە و ئەویش پێداهەڵگوتنی پێغەمبەری ئیسلامە. پێغەمبەر لە ڕوانگەی ئەوانەوە بوونەوەرێکی بێ عەیبە؛ فەخری کائیناتە؛ بە ئیشاڕەیەکی پەنجە مانگی لەت وپەت کردووە و دواتر لەتەکانی پێکەوەی نووساندوونەتەوە؛ ١٢٤ هەزار پێغەمبەری دیکە بەڕیز ڕادەوەستن و ئەو سەرکردە و پێشەوایانە؛ لە حاتەم بەخشندەترە؛ تووی زاڵم و زۆرداری لەسەر زەوی نەهێشتووە؛ بە سواری  بوراق چۆتە چاوپێکەوتنی خودا لە قاتی حەوتەمی ئاسمان و ... کە دیارە زوربەی ئەو شتانە تەنیا لە چوارچێوەی 'باوەڕ' و ئیماندا دەتوانێ بوونیان هەبێت دەنا ئاشکرایە زوڵم و زۆرداری بە هاتنی کەسێک لەسەر زەوی نەفەوتاوە و تەنانەت زیادیشی کردووە، نموونەکەی دۆخی ئێستای جیهان و بە تایبەت وڵاتی خەڵکانی موسوڵمان، کورەی مانگیش نە بە ئاماژەیەکی پەنجە لەت دەکرێت و نە بەیەکەوە دەنووسێتەوە.

 

لە تاریف بەدەر: زیاد لەوەی بتوانرێت تاریفی بکرێت.

 

مانگ بە ئەمرت لەت و پەت بوو...: شق القمر یان انشقاق القمر،  ئاماژەیە بەو هەواڵەیە وا دەگوترێت پێغەمبەری ئیسلام بە ئیشاڕەیەکی پەنجە کورەی مانگی لەت وپەت کردووە و لەتی ڕژاونەتە سەر زەوی بەڵام دواتر کۆی کردوونەتەوە و یەکی خستوونەتەوە- هەواڵێک کە واهەیە هەندێک لە خەڵکانی ئیمانداری موسوڵمان باوەڕیان پێی بێت.

 

هەر کە هاتی: لەو کاتەوە تۆ بوویتە پێغەمبەر، زوڵم و زۆرداری لە سەر زەوی نەماوە.

 

جەبڕەئیل: فریشتەی هەڵگری وەحی و ئاڵقەی پەیوەندیدەری خودا و پێغەمبەری ئیسلام. فەردی شەشەم ئاماژەیە بەو هەواڵەی کە گوایە کاتێ لەشکری ئیسلام چۆتە سەر خەڵکی مەکە، هەر لە دەرەوەی شارەکەدا جەبڕەئیل مزگێنی سەرکەوتنی سوپاکەی بە پێغەمبەر داوە.

 

کافر: لە ڕوانگەی موسوڵمانانەوە هەموو ئەوانەن وا موسوڵمان نین.

 

ڕێگەکەت دوور بوو: ئاماژە بەو هەواڵەی کە پێغەمبەری ئیسلام بە سواری بوراق (ئەو ئەسپە باڵدارەی وا جەبڕەئیل  بۆی دابین کرد)، چوو بۆ حەوت قاتی ئاسمان و دوای چاوپێکەوتنی خودا، بە چەند خولەک، گەڕایەوە سەر زەوی.

 

دوو نەکەوتن: باوەڕ پێ نەهێنان.

 

شاسوار: سوارچاک

 

مەلاییک: کۆی مەلەک، فریشتە.

 

لە سەران دادەوەری: فریشتەکان بۆ پێشوازی کردنی پێغەمبەر لە لای سەرەوەی ئاسمانەوە وەک باران دادەبارینە خوارەوە.

 

بە سڵاوات و ....: ئاماژەیە بە پێشوازی و ڕێز لێگرتنی فریشتەکانی ئاسمان لە پێغەمبەری ئیسلام، کاتێ کە چوو بۆ میعراج.

 

ماتڵ ما: ئاماژەیە بەو هەواڵەی کە گوایە جەبڕەئیلی فریشتە، لە شەوی میعراجدا تا شوێنێکی دیاریکراوی ئاسمان هاوڕێی پێغەمبەری ئیسلام بووە بەڵام لەوێ بەدواوە نەیتوانیوە و ئیجازەی نەبووە بڕواتە سەرەوەتر؛ بە ناچار لەو شوێنە ماتڵ ماوە و لێگەڕاوە پێغەمبەر خۆی بچێتە قاتی سەرەوەتر بۆ لای خودا. موسوڵمانان لە سەردەمی ئێستادا بۆ چەسپاندنی ئەو چەشنە هەوالانە، کە تەنیا 'نەقڵی' ن و هیچکامیان لەگەڵ زانستی ئەمڕۆ و 'عەقڵ'ی دەرەوەی باوەڕ دا یەک ناگرنەوە، گرفتی زۆریان هەیە و پەنا دەبەنە بەر 'تەفسیر' کردنی هەواڵەکان واتە بە پێچانەوە و بە ناوێکی تر دەرخواردی خەڵکی دەدەن.

 

گوزەر: تێپەڕین و چوون؛ لە فارسیدا واتای شوێنی تێپەڕین و ڕۆیشتنیشی هەیە.

 

حوزوور: بەردەم خودا

 

مەساف: ڕووبەڕووبوونەوە لە شەڕدا؛ عەرەبییە. شاعیر ئەم وشەیەی لە شیعری دیکەشیدا هێناوە یەک لەوان شیعری 'خاسە کەو'ە.

 

وەکوو کێوی: تۆ کۆڵنەدەر و تەسلیم نەبووی دوژمنی لە شەڕدا و وەک کێو قورسی و لە شوێنەکەت نابزوێیت.

 

بەزل: بەخشین و دڵئاوایی کردن.

 

لە بەزلا بەحری: لە دڵئاواییدا وەک دەریا وای و کۆتایی بە بەخشندەییەکەی نایەت.

 

بە قوربانی بوڕاقت: شاعیر خۆی بە فیدای پێغەمبەر هیچ، بە قوربانی ئەسپە خەیاڵییەکەشی دەکات.

 

مۆجیزە: معجزەی عەرەبییە، بەڕێوەبردنی کاری گەورە و گرانی دەرووی توانا و عادەتی خەڵکە.

 

لە ئەژمار بەدەر: کامیلی شاعیر ڕوو لە پێغەمبەری ئیسلام دەکات و دەڵێ من بە گەلێک مۆجزەی تۆ باوەڕم هەیە و دەشزانم ژمارەیان هێندە زۆرە لە بژاردن نایەن، بەڵام هەر ئەوەندە بەسە باس لە شق القمر بکەم کە شاکاری مۆجزاتی تۆیە.

 

 

بەحری عەروزیی شیعرەکە:

رمل مثمن مخبون محذوف: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن