بەتەنیا گیانەکەم، سۆزی دڵم پەروانە دەیزانێ   

 خەمی دڵ بولبولێکی بێ گوڵ و بێ لانە دەیزانێ

 

وەها پابەندی بسکی شێت‌وپێتم، بێ‌خەبەر ماوم

لە خۆم و حاڵ‌وباڵم، حاڵی من دێوانه دەیزانێ[1]

له ڕازی بسکی پڕ پێچ‌وخەمی، عالەم سەراسیمەن

دەزانی ئەو تەلەسمه مووبەموو هەر شانه دەیزانێ؟

مەپرسن دۆستان! هەرگیز له حاڵی دەستزەدەم، چونکە

لە خۆم من بێ‌هەواڵم، حاڵی من جانانه دەیزانێ

            ئیمامی ناوی گەوره و شاری وێرانه که تێفکری

                    له مەعنای شێعرەکانی هەر دڵی وێرانه دەیزانێ

 

گەردیگلان، ١٣٢٣ی هەتاوی

(لاپەڕە ٨٣ و ٨٤ ی چاپی ئەنیسی و ٢٤٥ ی چاپی جەعفەر)

______________________________________________

 

عینوانی شیعرەکە لە چاپی ئەنیسیدا "پەروانە دەیزانێ"یە.

 

وەرگێڕاوی کوردیی شیعرێکی "ئەبوڵقاسم لاهووتی کرماشانی" شاعیری کوردی فارسی وێژە (١٨٨٥ - ١٩٥٧). لە چاپی جەعفەردا ئاماژە بەو ڕاستییە کراوە و لە پەراوێزی لاپەڕە ٢٤٥ دا دەقی شیعرە فارسییەکە هاتووە و نووسراوە:: "وەرگێڕدراوی شێعری ئەبولقاسمی لاهووتی".

 

شیعری لاهووتی شوێنی زۆری داناوەتە سەر شاعیرانی کوردی ئازادیخواز و تەنانەت شیعرە غەرامییەکانیشی ئیستیقباڵ کراون بۆ نموونە ئەم شیعرەی هێمن وەرگێڕاوی شیعرێکی لاهووتییە:

"عەزیزم بۆچی تۆراوی لە خۆڕا؟ / چ قەوماوە، دڵی تۆ بۆچی گۆڕا؟...".

ئاوات لای کەم پارچە شیعرێکی دیکەی لاهووتیشی وەرگێڕاوەتە سەر کوردی کە پێشتر لەم زنجیرەیەدا کەوتۆتە بەرچاوی خوێنەر:

 

وەکوو بیستم، خەمت خواردم، ئەویش بۆمن خەمێکی دی

دڵت بۆ ماتەمم سووتا، ئویشم ماتەمێکی دی...

 

کە وەرگێڕاوی غەزەلێکی لاهووتییە بەم مەتلەعەوە:

 

"شنیدستم غمم را میخوری، اینهم غمی دیگر

دلت بر ماتمم می سوزد، اینهم ماتمی دیگر..." (بڕوانە بەشی ٢٦ لەم زنجیرە وتارە).

 

وەک دەبینین، لەم پارچەیەی ئێستاماندا وەرگێڕاوی ئاوات ئازادە و دەقاودەقی شیعرەکەی لاهووتی نییە، بەڵام چەمکی سەرەکی و تەنانەت زۆرجار واتای فەردەکانیش لەگەڵ فارسییەکەدا هاوبەش یان هاوشێوەن. گەرچی وەرگێڕ لە یەکدوو شوێندا کورتی دێنێت و ئەوەش خەتای ئەو نییە، تەرجەمەی شیعر بە شیعر بە تایبەت ئەگەر لە زمانێکەوە بێت کە یەک یاسای عەرووزیی بەسەر هەردوکیاندا زاڵ بێت و وەرگێڕ بیەوێت تایبەتمەندییە تەکنیکییەکانی دەق وەک کێش و سەروا بپارێزێت، ئیتر مەیدانی مانۆڕ کردن گەلێک بەرتەنگ دەبێت. نموونەکەی مەقتەعی شیعرەکەیە: "بە جان او کە دردش را ز جان هم دوست تر دارم / ولی میسوزم از این غم کە داند یا نمیداند!" ئەو پێچانەوە هونەرییەی چەمکە کە لە شیعری لاهووتیدا دەبینرێت، لە شیعری ئاواتدا ڕانەگوێزراوە و لەجیاتییان شاعیر بە ئاقارێکی دیکەدا ڕۆیشتووە کە ئەویش گەلێک سەرکەوتووە بە تایبەت کە "ترشیح" ێکی جوان لە نێوان پەندێکی دێرینی کوردی: "ناوی گەورە و دێ یان شاری وێران" و دڵی وێران دا کراوە.

 

سۆز: هەست و نەست و خەم و خەفەتی دڵ. هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار ئەم واتایانەی بۆ لێداوەتەوە: گفت و پەیمان، شادی و کەیف، گۆرانی خەمبار، سووتاو (کە بۆ دڵ دەگوترێ: دڵسۆز).

 

پابەند: گیرۆدە

 

بسک: مووی سەر لاجانگ، ئەگریجە (هەنبانە بۆرینە).

 

شێت و پێت: پێت موهمەلە بەڵام هەردوو بەسەریەکەوە واتای شێت و غەیرە عاقڵ دەدەن، سیفەتەکە لێرەدا بۆ زوڵف هاتووە و واتای 'ئاڵۆز؛ و 'پەرێشان' دەدات.

 

حاڵ وباڵ: باڵ لێرەدا موهمەلە و پێکەوە واتای بارودۆخ دەدەن.

 

سەراسیمە: داماو، سەرگەردان (هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار).

 

تەلەسم: جادوو

 

دەستزەدە: ئەو کەسەی وا پەری دەستی لێ وەشاندووە و شێت بووە؛ شێت.

 

ناوی گەورە و شاری وێران: هاوچەشنی 'ناوی گەورە و دێی وێران'ە کە پەندێکی کوردییە.

 

ئەوە دەقی فارسی شیعرەکەی لاهووتییە کە لە دیوانە چاپکراوەکانیدا هاتووە:

 

 

فقط سوز دلم را در جهان پروانه می‌داند
غمم را بلبلی کاواره شد از لانه می‌داند
به امیدی نشستم شکوه‌ی خود را به دل گفتم
همی خندد به من، این هم مرا دیوانه می‌داند
تو آگه نیستی کاندر سر زلفت چه خون‌ها شد
ولیکن مو به مو این داستان را شانه می‌داند
نصیحتگر، چه می‌پرسی علاج جان بیمارم؟
اصول این طبابت را فقط جانانه می‌داند
به جان او که دردش را ز جان هم دوستتر دارم
ولی می‌سوزم از این غم، که داند یا نمی‌داند؟ 

 

وەک دەبینین، ئاوات کەڵکی لە کەرەسەی شیعریی دەقە فارسییەکە وەرگرتووە و دیارە ئەوەش بەهۆی هاوبەشی و نزیکایەتی دوو زمانەکەوە گونجاو بووە: پەروانە، دێوانە، لانە، شانە و جانانە کە سەروای فەردەکانن؛ یان بسکی کوردی و زوڵفی فارسی.

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:                                                                                                           هزج مثمن سالم: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن