دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات)
نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی
شیعری ژمارە ١٨٦
کام خەبات؟
|
بە چرای کوڵمیشی
دەسووتێم، دەگریم
بزانه چی دەوێ پاش
قاڵبوون دڵم
بەزەیەکت بێ به حاڵوباڵی[1]
که دەرمانی کەی به
پەنجەی جوانت
فریای نەکەوی،
کاری کراوە
بزانه چی دەوێ پاش
قاڵبوون دڵم؟
دڵی شێتوپێت،
سەرگەردان و وێڵ
بزانه چی دەوێ پاش
قاڵبوون دڵم؟ قاقڵاوا، ساڵی ١٣٤٠ی هەتاوی (لاپەڕە ٢٨٤ و ٢٨٥ ی چاپی جەعفەر، لاچاپی ئەنیسیدا نەمدۆزییەوە)
_________________________________________________
شیعرەکە لە دیوانی چاپی ئەنیسیدا دەرنەکەوتووە و ئەگەر سەیرێکی ناوەرۆکەکەی و ڕێکەوتی گوترانی بکرێت، هۆکارەکەی ڕوون دەبێتەوە. ساڵی ١٣٤٠ دەکاتە ١٩٦١ ی زایێنی و دەسپێکی سەرهەڵدانی شۆڕشی ئەیلوول لە باشووری کوردستان. لەو سەروحەددەدا بوو، کە لاوانی خەباتکاری کوردی ڕۆژهەڵات دەچوونە باشوور بۆ بەشداری لە شۆڕش. یەک لەوان، ئاغا سەید تاهیری کوڕی ئاوات بوو. ئاوات لەو ساڵانەدا هەندێک شیعری گوتوون کە ئاماژەیان بە شۆڕش و خەبات لە پێناو ڕزگاریی وڵات تێدایە و لە یەک دوو پارچەیاندا داوای گەڕانەوەی عەزیزێکی خۆی دەکات بۆ ڕۆژهەڵات کە دیارە دەبێ هی سەردەمی دووبەرەکی کەوتنە ناو شۆڕشی ئەیلوول لە لایەک و مەسەلەی کۆنگرەی دووهەمی حزبی دیموکراتی کوردستان و دابەشبوونی خەباتکارانی حزبەکە بێت.
لە ساڵی چاپی دیوانەکەدا لە تاران، (١٣٦٥ ی هەتاوی [١٩٨٦ز])، بڵاوکردنەوەی شیعری نەتەوەیی بە لایەنگری لە خەباتی چەکدارانەی کوردەوە، لە ئێستاش نەگونجاوتر بوو و لە سانسۆردا پێشی پێدەگیرا. هەربۆیەشە چاپی ئەنیسی ئەم شیعرەی لەخۆی نەگرتووە.
تەرجیع بەند [یان مسمط]ێکی کورتی سێ بەشییە[2]، کە هەندێک تایبەتمەندی هەیە:
یەکەم، چەند فەرد، میسراع یان تەعبیر لە بەژنی غەزەلەکاندا دووپات بوونەتەوە. ئەوە ئەگەر کارێک بێت بە دەستەقەسد کرابێت، چاک یان خراپ، نوێخوازییەکی تێدایە. بەڵام لەبەر چاوی خوێنەر وا نانوێنێت و وەک کەمایەسییەک لە توانای شاعیریی وێژەرەکەی لە پێناو دابین کردنی بەرهەمێکی نوێ بە ناوەرۆکی نەچەندان نوێوە دەردەکەوێت.
دووهەم زمانی بەیان کردن گەلێک ساکار و دوور لە ڕازەوەیی شیعرییە بە شێوەیەک کە من بە 'نظم' ناوی دەبەم تا 'شیعر'. هەموو شاعیرێک کەم و زۆر شیعری لاوازیشی هەن بەڵام هەندێکیان هەوڵ دەدەن بڵاویان نەکەنەوە بۆ ئەوەی لە قورسایەتی شیعرە چاکەکانیشیان کەم نەبێتەوە. وێدەچێ ئاوات وای نەکردبێت!
ناوەرۆکی شیعرەکە بە گشتی غەرامییە و شاعیر ڕووی قسەی لە دڵدارەکەیەتی بەڵام لە بەشی سێهەمدا سووڕێک بە بابەتەکە دەدرێت و چەند ئاماژە بە نیشتمان و ئەو لاوانە دێتە ئاراوە کە بە پارێزەوە چوونەتە سەر چیای خەبات بۆ ڕزگاریی وڵات،.ئینجا شاعیر سەرلەنوێ دەچێتەوە سۆراغی عەشق و تکاکاری لە دڵدار!
من بە دڵنیاییەکی زۆرەوە دەڵێم ئەو شیعرە هەندێک بەشی تێکەڵ و پێکەڵ کراون یان دوو شیعری جیاواز بوون و لەپاڵ یەک دانراون، دەنا چۆن شاعیرێکی وەک ئاوات لە چیای زەنوێری خەباتی لاوانەوە ڕاست باز دەداتە سەر دڵی وێران و شێت و پێتی خۆی! ئەوە کاری ئەو ئاواتە نییە کە من دەیناسم و ئێستا زیاد لە چوار ساڵە خەریکی شیکردنەوەی شیعرەکانیم. تکام لە ئاغا سەید جەعفەر و هاوکارەکانی ئەوەیە جارێکی دیکە بچنەوە سۆراغی دەستنووسی ئەم شیعرە و هەوڵ بدەن ڕاست و پاگژی بکەنەوە. تەنانەت من بەو تەرکیبەوە کە دەیبینم، ئەو گومانەشم هەیە کە هەر لە بنەڕەتدا شیعری ئاوات بووبێت!
بە حیسابی شیعرێکی ئاسایی عەرووزی، لە سەرجەم ئەم شیعرەدا سەرواکان زۆر باش ڕێک نەخراون و لەگەڵ یەکتردا جووت نەکراون. بەڵام شتێک هەیە کە لێرەدا بە هانای شاعیرەوە دێت ئەویش ئەوەیە دەتوانین ئەم پارچەیە سەرجەم بە شیعرێکی بڕگەیی دابنێین و بڵێین لە شیعری هەجاییدا ئەو دیققەتە کەمترە. سەیرێکی سەروای دوو میسراعی ئەم فەردانە بکەن: دەدوێم و دەگریم؛ بەڕێز و پارێز(بەشی یەکەمی شیعرەکە)؛ حاڵ وباڵی و ناڵەناڵی؛ جوانت و دامانت (بەشی دووهەم)، هەروەها نیشتمان و کوێستان، خەبات و نەجات، وێرانە و سەرگەردانە (بەشی سێهەم). هەر بۆ نموونە بڵێم 'دەدوێم' لەگەڵ 'دەگریم'دا دوو جنسی هاوبەشیان نییە نە بە نووسین و نەبە دەنگ و بیستن.
پارێز: ئەسپایی، ئیحتیات
تەرز: لەبار
غەمزە: ناز؛ ئاماژە کردنی یار بە چاو و برۆ. هەندێک جار واتای 'گوشین'یشی لێ وەرگیراوە. 'غەمز'ی عەرەبیش هەیە بە واتای بەستن و قووچاندن وەک قووچاندنی چاو. پرسیار ئەوەیە کاتێ کە شاعیر دەڵێ بە نووکی غەمزە چ غەمزەیەکی مەنزوورە؟ واهەیە نیازی نووکی برژۆڵ بێت کە غەمزەی پێدەکات؟ هەمان تەعبیر لە شیعری شیرین تەشی دەڕێسێی وەفاییدا بینراوە کاتێ گوتوویەتی: "تایێکی ڕیشەیی دڵ بەنووکی غەمزە دادا". ئەگەر غەمزە واتایەکی دیکەی جگە لەوانەی سەرەوەی هەبێت، ئیتر من ئاگاداری نیم.
بۆتە: ئاگردانی زێڕینگەران بۆ تواندنەوەی زێڕ
قاڵ بوون: توانەوە و لاچوونی ناخالیسی و پاک بوونەوە
حاڵ وباڵ: باڵ لەفزی موهمەلە و لێرەدا واتایەکی نییە بەڵام هاوڕێ لەگەڵ حاڵ، هەمان واتای حاڵ دەداتەوە.
کاری کراوە: لەدەست چووە، تەواو بووە.
لەقیس چوون: یان 'لەکیس چوون' لە دەستچوون و فەوتانە. لە کیس چوون دەبێ بە گشتی هاتنەدەر لە کیسە و سەرف کرانی پارە بێت.
کوڵ: جۆش
خێڵ: لێرەدا گروپ و دەستەیە
زەنوێر: جێگەی بڵندی هەوا سازگار (هەنبانە بۆرینەی مامۆستا هەژار) شاعیر بە ئیستیعارە، خەباتی کردۆتە کێوی زەنوێر
کێهە: کامە؟
شێت و پێت: پێت لەفزی موهمەلە و واتایەکی نییە بەڵام لەگەڵ شێتدا هەمان واتای شێت دەداتەوە.
بەحری عەرووزیی شیعرەکە: متقارب مثمن اثلم (هجایی): فعلن فعولن// فعلن فعولن[1] کاتێ شیعرێکی بڕگەیی بە پێوانەی عەرووزی دەپێورێت، واهەیە لە تەقتیعدا هەندێک ناڕێک وپێکی پێک بێت. ئایا لەم میسراعەدا دەبێ بەزەیەکت بێ بنووسین یان بەزەییەکت بێ؟ ئەوە بۆ من کە لە تەقتیعدا هەندێک کۆڵم، جێگەی پرسیارە. [2] بۆ مەسەلەی تەرجیع بەند و مسمط بڕوانە ڕوونکردنەوەکانی شیعری پێشوو.
|