دیوانی نوێی شیعرهکانی سهید کامیل ئیمامی (ئاوات)

نووسین و ئامادهکردنی: ئهنوهر سوڵتانی

پارچە شیعری ژماره ٤٠

زستان[1]

یاخودا زستان بهخێرێ، چونکه وهک یاری منه!

سارد وسڕ، بێ میهر و بێ مهیله، جهفاکاری منه

ڕووی له سهر کوێستانهکان تاڵه، به ڕق هاتۆتهوه

ههر وهکوو یار دێتهوه ماڵێ، به ئازاری منه

بهرگ وباری دار وگوڵزاری به شهخته کرد نهخۆش

ههر وهکوو جهرگ و دڵ و گیانی برینداری منه

تک تکهی گوێسوانهکانی وهک زوخاوی[2] من دهچێ

ڕهنگی سیخواری وهکوو ڕیشی سپیکاری منه

بۆ سپیکاری عهجهب وهستایه زستان، چاوهکهم!

وهک خهمی من مووی سپی کردووم و میعماری منه

چهرخی گهردوون بۆ لهسهر من، بهختی من، نادا[3] خولێک؟

ههر لهسهر یهک لاتهنیشته، ههروهها باری منه

   پێچهوانهی خۆی، که جاران چهرخ و خول بوو، کاری[4] ئهو

 ههر دهڵێ شان و ملی کامیل وهفاداری منه!

(قاقڵاوا، 1356 ی ههتاوی)

 لاپەڕە 206 ی چاپی جهعفهر و 22 ی چاپی ئەنیسی.

______________________________________________

شیعرهکه تهنزێکی نهرم ونیانی تێدایه. شوبهاندنی یاری بێ میهر به زستانی ساردوسڕ تهعبیرێکی تازهیه و ههربۆیهش، جوانه. له پێنج فهردی سهرهتادا شێعرهکه غهرامییه و گلهییه له یاری بێوهفای جهفاکار که ئازاری شاعیر دهدات، بهڵام له دوو فهری کۆتاییدا سووڕێک به ناوهرۆکی شیعرهکه دهدرێت و دهبێته گلهیی له چهرخی گهردوون که جۆچی به پێچهوانهی مهیلی ئهو دهگهڕێت.

له شیعرهکهدا، ههوری زستان وهک ڕووی یاری شاعیر، تاڵه و تووڕهیه و سهرما وسهخڵهت دهبارێنێ و ئازاری شاعیر دهدات. 'ڕوو تاڵ بوون' سیفهتێکه بۆ ههوری ڕهش که بارشتی بهدواوهیه.

بهرگ وبار: گهڵا و میوهی دار.              

شهخته: سهرمای پاییز که زهرعات خراپ دهکا؛ سههۆڵ؛ سۆڵ؛ یهخ؛ بهستهڵهک (ههنبانه بۆرینه)

شاعیر جهرگ و دڵ و ئهندامی خۆی، که برینداری دهستی جهفای یارن، به بهرگ وباری شهخته لێدراو وبرینداری دهستی زستان دهشوبهێنێت. ههروهها زووخاوی دڵی خۆی بههاوشێوهی دڵۆپه ئاوی گوێسوانان دهزانێت و 'ڕیشی ئاماڵ سپی' خۆیشی وهک ڕهنگی سیخواران (زوقم) دهبینێت که سپییه.

گوێسوان: گوێسوانه، گوێسهبانه، پاساره، سوانه (ههنبانه بۆرینه)؛ ئهو بهشهی سهربانه که له دیوار دێته پێشهوه بۆئهوهی باران به دیوار و پهنجهرهکاندا نهیهته خوارهوه و خشتی دیوار نهتلیسێنێتهوه.

سیخوار: سیخار، سیخ، زوقم، خووسار، خوبز، ئاڵشت، خووس (ههنبانه بۆرینه).

ئهگهر شاعیر له فهردی چوارهمدا 'سپیکار' ی هرک ئاوهڵناو و به واتای 'ئاماڵ سپی' و هاوڕهنگی سیخوار هێنابوو، له فهردی دواتردا بهواتای کرداری سپی کردنهوهی دیواری دههێنێت و دهڵێ زستان وهستایهکی سهیری سپیکاری کردنه و وهک چۆن خهمهکانم موویان لێ سپی کردووم، ئهویش لێم بۆته وهستا و میعمار و سپیکاریم بۆ دهکات! پێکهوههێنانی سێ وشهی سپیکاری و وهستا و میعمار لهم فهردهدا، کهڵک وهرگرتنه له سهنعهتی جیناس یان 'مراعات النظیر'.

چهرخی گهردوون بۆ لهسهر من....: شاعیر دهڵێ لهبهر بهدبهختی منه که چهرخی گهردوون لهسهرم ناکاتهوه و لایهنم ناگرێت دهنا دهبوایه خولێکی بخواردایه و به باری چاکدا بسووڕایهت. ههر بۆیهش دهپرسێت بۆچی چهرخی گهردوون له سهر لاتهنیشتێکدا کهوتووه و ناجووڵێت و ناگۆڕێت؟ له عهینی کاتدا باری قورسی  سهرشانیشمه. لهسهر لاتهنیشت بوون و بهلادا کهوتن واته خواربوونهوه و وهرگهڕان و له دۆخی ئاسایی دهرچوون. واههیه هاوشێوهی ئهو تهعبیره له زمانی فارسیدا بریتی بێت له "چپ افتادن" و به سهر شانی چهپدا کهوتن و چاکهی شاعیر نهویستن. له ئهدهبی کۆنی ناوچهکهدا ههمیشه لای ڕاست چاکه و لای چهپ، خراپ. ههموو شا و حاکم و دهسهڵاتدارێکی نهریتیش، به گوێرهی ئهو باوهڕه، وهزیرێکی دهسته ڕاستی ههیه که تهنیا خوازیاری کاری چاکهیه و وهزیرێکی دهستهچهپ که خراپه و خواروخێچی لێ داوا دهکات.

فهردی کۆتایی له ڕاستیدا درێژهی فهردی پێش خۆیهتی و لهوێدا ڕووی قسهی له چهرخی گهردوونه که دهڵێ: ئهو چهرخهی وا جاران ههر خهریکی چهرخ و خول و وهرسووڕان بوو، بۆچی ئێستا له سهر شان وملی منی شاعیر چهقی بهستووه و لاناچیت؟ لێرهدا شاعیر ئهو بۆچوونهی وهرگرتووه که چهرخ ههمیشه بۆ هونهرمهند و مرۆڤی باش و زهحمهتکێش پێچهوانه دهسووڕێت نهک به مهڕامی دڵی. بهو تهعبیره، گهردوون ههمیشه بارێکی قورسه به سهر شانی خهڵکانی کردارچاکهوه. حافزی شیرازیش گلهیی لهبهختی خۆی دهکات و دهڵێ:

"چرخ گردون گر دو روزی بر مراد ما نگشت / دایما یکسان نماند حال دوران، غم مخور"

لێرهدا، جیاوازی نێوان ههڵوێستی دوو شاعیر واته ئاوات و حافز ئهوهیه حافز هاوکات لهگهڵ ئهوهی گلهیی و بناشت له بارودۆخی ئێستای ژیانی خۆی و خهڵک دهکات، به دواڕۆژی ژیانیان گهش بینه و دڵی خۆی دهداتهوه که خهم مهخۆ، حاڵی دهوران وهک ئێستا نامێنێت! بهڵام گهش بینییهکی ئهوتۆ لهم شیعرهی ئاواتدا بهدی ناکرێت و شاعیری ئێمه، لهژێر کارتێکهریی سۆفیایهتیدا، دواڕۆژێکی ڕوون بۆ خۆی و بۆ خهڵک نابینێت؛ گهرچی له شیعره سیاسییهکانیدا گهلێک گهشبینتر دهردهکهوێت.

چارهنووس دانه دهست چهرخ و گهردوون و کائینات، ئهگهر لێی بکۆڵییهوه، چهشنه بیدعهتێکه و لهگهڵ گهوههری باوهڕی ئیسلامیدا یهک ناگرێتهوه. بهگوێرهی فێرکردنهکانی ئیسلام، سهرهههودای ههموو کارێکی ئهم جیهانه، له دهست خودادایه و جگه لهو، هیچ مرۆڤ یان دیاردهیهکی دیکه ناتوانێت چارهنووسی کهون دیاری بکات. ئهم شیعرهی جهلالهدین مهولهوی له بهرانبهر بۆچوونی حافز و ئاواتدا دهوهستێت یان به گوێرهی سهردهمی ژیانیان، باشتره بڵێم ئهوان له بهرانبهر مهولهویدا دهوهستن:

"این رسن های سبب ها در جهان / هان و هان، زین چرخ سرگردان مدان!"

که چهرخی گهردوونی به چهرخ و گوریسی سهر چاڵاو شوبهاندووه و به بهرگۆی شیعرهکهی دهڵێ دهستم به داوێنت، سهرهپهتی هۆکارهکان له دهستی چهرخێکدا مهبینه که خۆی سهرگهردانه و نازانێت بۆ کوێ دهچێت! له فهردێکی دیکهی ههمان ئهو شیعرهدا مهولهوی دهڵێ "تۆ چهرخ و گوریس (که ئامڕازی ئاوههڵکێشان له بیری ئاون) دهبینی، بهڵام هۆکاری گهڕان و سووڕانی ئهو چهرخه نابینی و نازانی چ دهستێک دهیسووڕێنێت"- که دیاره مهنزووری خودایه.

بهحری عهرووزی شیعرهکه: رمل مثمن محذوف، فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن.[5]

---

[1] .  عینوانی شیعرهکه له چاپی ئهنیسیدا "ڕیشی سپیکار" ه. دیاره عینوانهکان هی شاعیر خۆی نین و به گوێرهی سهلیقهی ئهنیسی و جهعفهر دانراون.

[2] . 'زووخاوی' له چاپی جهعفهردا. ئهنیسی وهک 'زوخاوی' تۆمار کردووه. به بۆچوونی من نابێ واوهکه زۆر درێژ بکرێتهوه دهنا کێشی شیعرهکه تووشی گرفت دێت. ههر بۆیهش من به یهک واوی دهنووسم.

[3] . '‘بهختی من نادا' له چاپی ئهنیسیدا

[4] .  'چهرخ و خول بو کاری ئهو' له چاپی ئهنیسیدا.

[5] . وهک پێشتریش گوتوومه، تهقتیعی عهرووزیی شیعرهکان خۆم نهمکردوون و ڕاستهوخۆ له چاپی جهعفهرم وهرگرتوون لهبهر ئهوهی لهو بوارهدا باوهڕی زۆرم به لێزانی خۆم نییه. جا تکایه ههرکهس ههڵهیهکیان تێدا بهدی دهکات با ئاگادارم بکاتهوه بۆ ئهوهی ههڵهکه ساغ بکهمهوه.