عینوانی هەردوو چاپەکە وەک یەکە و ساڵ و شوێنی گوترانی شیعرەکەش لە هەدوکیاندا هاوشێوەن.

غەزەلەکە لە چاپی ئەنیسیدا حەوت فەردە لە کاتێکدا چاپی جەعفەر فەردی پێنجەمی لەخۆ نەگرتووە و تەنیا شەش فەردی تۆمار کردووە. ئەوەش فەردەکەیە:

"...هەر کەس نییە وەک تۆ بە خەتاچوو لە مەحەببەت                                                               قوربانی سمی ئاهوویی سەحرای خوتەنت بم..."

بە هۆی ئەو ڕاستییەوە کە کاک جەعفەر و هاوکارەکانی هۆکاری ئەو هەڵاواردنەیان ڕانەگەیاندووە، من بە هەڵەی چاپ یان شتێکی ناگرنگی ئەوتۆی دادەنێم و هەربۆیەش لێرەدا خستۆتوومەتەوە ناو دەقی شیعرەکەوە. گەرچی واتای شیعرەکە هەندێک ئاڵۆزە و واهەیە دژ بە پاشماوەی فەردەکان بوەستێت کە دەکرێ ئەوەش هۆکارێک بێت بۆ قرتاندن و لەکۆڵ خۆ کردنەوەی.

لە یەکەمین شیعرەکانی ئاواتە و لە ساڵی گوترانیدا، کە ١٣١٥ (١٩٣٦ ی زایێنی) بێت، شاعیر ٣٣ ساڵان بووە.

شیعرێکی غەرامییە، تێیدا شاعیر بەرانبەر بە' قەیسی عامیری' (مەجنوون)، قارەمانی ئەفسانەیی عارەبان  کە بە تایبەت لە کوردستان و ئێراندا لە ڕێگەی مەنزوومەی لەیلی و مەجنوونی نیزامی گەنجەییەوە ناوی دەرکردووە و لای کەم دوو یان سێ جارهاوشێوەی لە کوردیشدا گوتراوە، کە یەکیان هی مەلا وەڵەدخانە.

شاعیر بە پێداهەڵگوتنی ناوی شوێن و حاڵەتەکانی مەجنوون، ناڕاستەوخۆ دەیەوێت بڵی منیش کردەوەی مەجنوونیم پێ باشە و بۆ هاودەمیی ئەو باشم واتە بە کورتی، خۆیشم مەجنوونێکی ئەم سەردەمەم. ئەوە دەکرێت لەژێر تەئسیری لاویەتیدا گوترابێت (کە لەو تەمەنەدا هێشتا لێی دوور نەکوتبووەوە) یان هەر وەک زوربەی شاعیرانی ڕۆژهەڵاتی ناوین لە دوای زاڵ بوونی بیری ئیسلامی، تەنیا بە خەیاڵات خۆی بە عاشق و مەجنوون زانیبێت![1]

سیفاتی حەسەن: خوو و خدەی باش.

نەجد و یەمەن و بیابان و چۆڵگە: ئەو شوێنانەی عەرەبستان وا پەیوەندیان بە حیکایەتی لەیلا و مەجنوونەوە هەیە.

دار و دەوەن و چەمەنزار و گوڵستان و بیساتی چەمەن: واهەیە لەو بیابانەی وا مەجنوونی تێدا دەژیا هیچکام لەوانە هەر بوونیان نەبووبێت و تەنیا خەیاڵاتی شاعیرە خوڵقاندبنی.

قسەی خۆش و لەهجەی نمەکین و نوتقی خۆش: سیفاتێکن شاعیر داویەتە پاڵ مەجنوون. واهەیە هۆکارەکەی ئەو نەرم ونیانی و میهرەبانییە بێت کە بە گوێرەی چیرۆکەکە، لە مەجنووندا دەبینرا. نموونەیەکی ئەو کاتەیە وا لەیلی لەگەڵ تاقمی کچان دەچێتە سەیری سەحرا و لەوێ چاویان بە مەجنوون دەکەوێت کە بە تەنیا کاسەیەکەوە دانیشتووە، لەیلی گاڵتەی پێ دێت و کاسەکەی، واتە هەموو دارایی و مڵک و ماڵەکەی دەشکێنێ، مەجنوونی ئەویندار لەجیاتی تووڕە بوون و پێناخۆش بوون، شانازی بە کردەوەی لەیلاوە دەکات و دەڵێ دیارە لەیلا منی خۆش دەوێت دەنا چۆن زیادە لە هەموو ئەو خەڵکە، دەهات و جامی منی دەشکاند! ئەوە توانەوەیە لە ئەڤیندا.[2]

یان ئەو دەمەی وا باوکی دەیباتە زیارەتی حەج بۆ ئەوەی لەخودا بپاڕێتەوە خەیاڵاتی لەیلا لە سەری بچێتە دەر، بەڵام مەجنوون ئاڵقەی دەرگای کەعبە بە دەستەوە دەگرێت و لەخودا دەخوازێت ئەوینی لەیلا ڕۆژبەڕۆژ لەدڵیدا زیادە بکات! دەگوترێت ئەو بەشەی لەیلی و مەجنوونی نیزامی یەک لە شاکارەکانی شیعری ئەو بێت:[3]  

 

قسەیەکیشم هەیە لە سەر شێوازی نووسرانی هەندێک وشە لە هەردوو چاپی ئەنیسی و جەعفەردا: وەک دەبینین، لە هەموو فەردەکاندا شاعیر خۆی بە حەیران، کووژراو،  شەیدا،  قوربان، مردوو و ئاوبردەی مەجنوون دادەنێت و بەم شێوەیە دەیەوێت بڵێت منیش وەک ئەوم. ئەو چەند سیفەتە هەندێک جار لە شیعرەکەدا بە شێوەی ئاسایی نەنووسراون و کراون بە چاوگە، بۆ نموونە، شەیدای چۆڵگە لە هەدوو چاپدا وەک شەیدایی چۆڵگە و مردووی قسەی خۆش وەک مردوویی قسەی خۆش نووسراوە. ئەو شێوە نووسینە و دانانی /یائ/ێکی ئیزافە لە کۆتاییان، لە هەندێک وشەدا جیاوازییەکی واتا دروست ناکات بەڵام لە هەندێکی دیکەدا وانییە: ئاساییە بڵێین شەیدای گوڵستان یان مردووی قسەی خۆش؛ بەڵام شەیدایی و مردوویی  لەباری ڕێزمانەوە دەبنە شتێکی دیکە و سیغەیەکی دیکە دروست دەکەن. ئێمە ئەگەر بنووسین شەیدای هەموو جۆگە و دار ودەوەنت بم، دیسانەکە خوێنەر بۆ پاراستنی کێشی شیعرەکە وەک شەیدایی دەخوێنێتەوە و ئێمە پێویست ناکات ئەو /ی/ یەی دووهەمی لێ زیاد بکەین. من لام وایە دەقی دەستنووسی شاعیر خۆی وا نەبووە لەبەر ئەوەی دوو چاپەکە هەندێک جار لەگەڵ یەکتردا جیاوازییان هەیە و ئەوەش دەتوانێت بە واتای ئەوە بێت بۆچوونی ئەوان تێکەڵ بە کارەکە بوون. هەرچۆنێک بێت، ئەوە شتێکی گرنگ نییە و دەکرێت چاوی لێ بپۆشرێت.

هەرکەس نییە وەک تۆ بە خەتاچوو لە مەحەببەت: واتای ئەم میسراعە زۆر ڕوون نییە و وردبوونەوەی دەوێت. ئایا هەرکەس دروستە یان هەر کەس؟ ئەگەر بەسەریەکەوە بنووسرێن دەبێتە ئەوەی هەمووکەسێک وا نییە بەڵام ئەگەر بیانکەین بە دوو بەش و بڵێین هەر کەس نییە واتە بە شێوەی ڕەها یەک کەسی دیکەش نییە. ئەنیسی بە شێوەی 'هەر کەس' ی نووسیوە.

پاشان، 'بەخەتا چو لە مەحەببەت یانی چی؟ ئەگەر بڵێین کەس وەک تۆ لە مەحەببەتدا بە خەتا نەچووە، ئیتر دژ بە فەردەکانی دیکەی غەزەل وەستاوین و بە گشتی ئیدانەی عیشقی مەجنوونیمان کردووە لەکاتێکدا شاعیر بە درێژایی غەزەلەکە پەسندی ئەو مەجنوون بوون و ئەویندارییە دەدات و دەیەوێت خۆی وەک ئەو بێت. تۆ بڵێی کاک جەعفەر و هاوکارەکانیشی تەنیا لەبەر ئەم هۆکارە نەبووبێت کە فەردەکەیان قرتاندووە و چاپیان نەکردووە؟

لەهجەی نمەکین: شیرین زمان و قسە خۆش.

نوتقی خۆشی: بۆ پاراستنی کێشی شیعرەکە باش وایە وشەی خۆش وەک 'خوەش' ی لای سنە بخوێنرێتەوە بەڵام لەگەڵ ئەوەدا نیم نووسینەکەشی بگۆڕرێت لەبەر ئەوەی شاعیر خۆی وای نووسیوە.

شەککەرشکەن: ئیستیلاحێکی فارسییە بە واتای کەسێکی شیرین زمان کە قسەکردنەکانی وەک شکاندنی کڵۆقەند لەدەمدا وا بێت، نازانم کێ بۆ یەکەمجار لە ئەدەبی فارسیدا کەڵکی لەو زاراوە وەرگرتووە بەڵام حافزی شیرازی شانازی بەوەوە کردووە کە شیعرەکانی لە بەنگالەی هیندستان دەخوێننەوە و بە خوێندنەوەی ئەو شیعرانە هەموو تووتییەکانی هیند شەکر دەشکێنن[4]

 

بەحری عەرووزیی شیعرەکە:

هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن