مێژوو
نۆهه‌مین ده‌وره‌ی گه‌ڕان و پشکنین له پێته‌ختی ماناکان له قه‌ڵایچی بۆکان ده‌ستی پێکرد.
به پێی هه‌واڵی هه‌واڵنێریی شوێنه‌وارناسی ئێران، له نۆهه‌مین قۆناغی پشکنین دا شوێنه‌وارناسان توانیان له گردی سێ هه‌زار ساڵه‌ی قه‌ڵایچی بۆکان دیوارێک بدۆزنه‌وه که به‌شی ئایینی له به‌شی نائایینی جیا ده‌کاته‌وه. شوێنه‌وارناسان پێیان وایه که ئه‌م دیواره له لایه‌ن ئاشورییه‌کانه‌وه دوای شکست دانی ماناکان و داگیرکردنی پێته‌خته‌که‌یان له‌م شوێنه درووست کرابێ.
له گردی قه‌ڵایچی بۆکان چاخی دووی ئاسن (1200 تا 850 ه‌ێش زایین) و چاخی سێی ئاسن (850 تا 550 پێش زایین) بیندراوه.
ره‌زا حه‌یده‌ری شوێنه‌وارناس له سه‌نته‌ری شوێنه‌واری کولتووری ئێران که ئه‌ندامی وه‌فدی شوێنه‌وارناسیی قه‌ڵایچی بۆکان-- یشه به هه‌واڵنێره‌کانی گووت: شوێنه‌وارناسان له درێژه‌ی پشکنین و دۆزینه‌وه‌کانیان دا و هه‌روه‌ها به پێی ئه‌و به‌ردنووسه گرینگه‌ی که به به‌ردنووسی بۆکان ناسراوه و له قه‌ڵایچی دۆزراوه‌ته‌وه، به‌وه گه‌یشتوون که قه‌ڵایچی هه‌مان زیرتوو، پێته‌ختی ده‌وڵه‌تی ماناکان بووه. هه‌روه‌ها حه‌یده‌ری ئاماژه‌ی به‌وه‌ش کرد که بۆ درووست کردنی دیوار و خانووبه‌ره‌کانی شاری زیرتوو له خشتێکی تایبه‌ت که هونه‌رمه‌ندانی ئه‌و کات وێنه‌ی هونه‌ریان له‌سه‌ر کێشاوه‌ته‌وه که‌ڵک وه‌رگیراوه و کارخانه‌ی درووست کردنی ئه‌م خشتانه‌ش له که‌نار ماڵه‌کانی شاری بۆکان که 8 کیلۆمیتر له قه‌ڵایچی دووره دۆزراوه‌ته‌وه.
شارستانیه‌تی ماناکان ده‌وڵه‌تێکی به‌‌هێزی پێش مێژوو بووه له باکووری رۆژئاوای ئێران و هاوکات بووه له‌گه‌ڵ ئاشووری و ئۆرارتوه‌کان. له شوێنه گرینگه‌کانی دیکه‌ی ده‌وڵه‌تی ماناکان قه‌ڵای زێویه له سه‌قز و حه‌سه‌نلو له نه‌غه‌ده و شاری هه‌تاو له ره‌به‌ته.
هه‌ر وه‌ک زۆربه‌ی شوێنه‌کانی دیکه‌ی کوردستان تا ئێستا زۆر شوێنه‌واری ده‌گمه‌ن و تایبه‌ت له قه‌ڵایچی دۆزراونه‌‌ته‌وه که براونه‌ته مۆزه‌خانه‌کانی ورمێ و میاندواو و تاران و 300 خشتیش که به ئاژه‌ڵی باڵداری ئوستوره‌یی نه‌خشێندراوه گه‌یندراوه‌ته مۆزه‌خانی تۆکیۆ. به‌شێکی زۆریش له شوێنه‌واره‌کان له لایه‌ن هه‌لپه‌رستانی هاوده‌ستی کۆماری ئیسلامی و سوپای پاسداران ماوه‌ی 28 ساڵه تاڵان ده‌کرێن.
شایانی باسه که ماوه‌یه‌ک له‌وه پێش مه‌لا حه‌سه‌نی ئه‌مام جومعه‌ی ورمێ سه‌باره‌ت به‌م هه‌واڵه گوتبووی که کورده‌کان ده‌یانه‌وێ مێژوو بۆخۆیان دروست بکه‌ن و ئازه‌ربه‌یجان داگیر بکه‌ن!
احسان يغمايي باستان شناس: هگمتانه در بوكان است نه همدان
نويسنده: گفت وگو: سحر افاضلي
روزنامه سرمايه، شماره 300, سه شنبه بيست و پنجم مهرماه 1385 ، صفحه 7
احسان يغمايي باستان شناس: هگمتانه در بوكان است نه همدان
احسان يغمايي، يكي از باستان شناس هاي قديمي است كه سال ها در محوطه هاي باستاني مختلف كشور كاوش كرده است. او كه علاوه بر كاوش و حفاري داستان مي نويسد و شعر مي گويد، در حال حاضر مشغول به نگاشتن مجموعه داستان هاي كوتاه خود است; با او گفت وگويي درباره باستان شناسي انجام داده ايم كه مي خوانيد.
باستان شناسي چگونه علمي است؟
باستان شناسي يك تكنيك است. تكنيكي كه با استفاده از مجموعه اي از علوم به بررسي زندگي گذشته بشر مي پردازد. البته اگر دستيابي به اطلاعات ميسر نشود اتفاق مهمي نمي افتد.
يعني اين تكنيك فايده اي براي زندگي روزمره ندارد؟
نه، به طور خاص باستان شناسي مثل نقاشي و موسيقي است، به قول تولستوي اساساهمه هنرها بي فايده هستند، اما هنر در برهوت زندگي چون يك واحه است. اگر نقاشي در دنيا نبود، هيچ اتفاقي نمي افتاد. در اصل باستان شناسي تكنيكي است كه با هنر اشتراك دارد و تسلي بخش انسان است. باستان شناسي احساسي در انسان ايجاد مي كند، شبيه به احساسي كه وقتي به اجدادمان فكر مي كنيم، ايجاد مي شود. اين حس انسان را به موقعيت خود و منطقه جغرافيايي كه در آن زندگي مي كند، تثبيت مي كند و نوعي اعتماد به نفس و پشتوانه را براي بشر ايجاد مي كند. در حالي كه خود باستان شناسي في ذاته علم مهمي نيست.
اگر باستان شناسي نباشد هيچ اتفاقي نمي افتد؟
نه، اگر باستان شناسي ايران نباشد فقط ايراني اعتماد به نفس خود را از دست مي دهد و بي هويت مي شود يا هويت ديگري مي يابد. اگر امروز انسان ايراني وجود دارد و متزلزل نيست به خاطر اين است كه نسبت به سرزمين و تاريخ آگاهي نسبي دارد. باستان شناسي تنها به انسان روح و جلا مي دهد و هيچ منفعت ديگري ندارد.
مردم عادي چه نگرشي نسبت به باستان شناسي و آثار باستاني دارند؟
مردم عادي ذهنيت شان روشن تر از دولت است. گذشته از تعدادي از ايراني ها كه عاشق پول بادآورده و بدون زحمت هستند و دنبال گنج مي گردند، بيش تر مردم به باستان شناسي علاقه مندند و حتي بيش تر از باستان شناسان براي آثار و محوطه ها دلسوزي مي كنند. در اصل پشتوانه ميراث فرهنگي اين كشور به مردم گرم است. پاسداران راستين و واقعي باستان شناسي ايران هم مردم هستند.
يعني فكر مي كنيد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري به خاطر همين پشتوانه مردمي چندان تلاشي براي حفاظت از آثار باستاني نمي كند؟
مردم پاسداران اصلي آثار باستاني هستند. به همين خاطر معتقدم بايد نتيجه تحقيقات باستان شناسي در اختيار مردم قرار گيرد و در رسانه ها منتشر شود نه اين كه گزارش و نتيجه حفاري كه با پول مردم، نه پول سازمان ميراث فرهنگي انجام مي شود بايگاني و خاك بخورد.
فعاليت هاي دولت در اين زمينه نشان داده كه چندان علاقه اي به اين مقوله ندارد، اما مردم هميشه به فكر آثار تاريخي منطقه خود هستند و خيلي بهتر از هر سازماني از آن حفاظت مي كنند.
شايد باور نكنيد اما يكي از اهالي روستاي درودگاه خودش پيشنهاد كرد تا با هزينه خود اره برقي اجاره كند و علف هاي هرز و خاشاك محوطه بردك سياه را از بين ببرد. در حالي كه اين محوطه دو پاسدار دارد كه از اداره ميراث بوشهر پول مي گيرند. اما اين كار را انجام نمي دهند. مردم محلي خيلي دلسوزتر از سازمان ميراث فرهنگي عمل مي كنند.
پس چرا مسوولان ناآگاهي مردم را بهانه مي كند؟
مردمي كه من با آن ها در ارتباط هستم خيلي بيش تر از سازمان ميراث فرهنگي براي آثار باستاني ارزش قايل اند. مردم دامغان خوب مي دانند هويت تاريخي شهرستان دامغان به تپه حصار، تاري خانه وابسته است. مردم سرمايه فكري مي گذارند، اما مسوولان سرمايه مادي را تامين نمي كنند. بارها ديده ام بازديدكنندگان تخت جمشيد، زباله هاي محوطه را داخل سطل زباله مي ريزند، اما مسوولان هيچ توجهي به اين مسايل نمي كنند.
شما تا به حال در چند محوطه كار كرده ايد؟
حدودا25 تا 30 محوطه.
ارزشمندترين كشف شما در اين حفاري ها چه بوده است؟
محوطه اي نبوده كه كار بكنم و يافته ارزشمندي پيدا نكرده باشم. يكي از بهترين آن ها كشف خط نوشته اي در تپه حصار دامغان بود كه مي تواند مسير تاريخ خط را تغيير دهد. خاستگاه خط از سومر در بين النهرين بوده، اما كشف اين خط بخش شمالي در ايران اين تز را با ترديد مواجه كرده است و مي تواند اين تفكر را ايجاد كند كه خط همزمان و توامان در ايران و بين النهرين شكل گرفته است.
اين خط بين دو هزار تا 700ر1 سال قدمت دارد و به زبان بابل قديم نوشته شده است. ديگر مي توانم به كشف پايتخت ماناها در بوكان و يك سنگ يادمان بسيار ارزشمند و بيش از هزار قطعه كاشي اشاره كنم كه به هگمتانه بودن همدان خط بطلان مي كشد. در بوكان ديوارهاي هفت رنگي وجود دارد كه به ديوارهايي كه هرودوت در همگتانه توصيف مي كند، شباهت بسيار دارد. در اصل مي توان گفت هگمتانه را بايد در بوكان جست وجو كرد.
از باستان شناسي هخامنشيان بگوييد؟
اتفاقايكي از بهترين كاوش هايم در منطقه دشتستان بوده است. در دو كاخ بردك سياه و سنگ سياه; آثار به دست آمده در اين محوطه ها نشان مي دهد كه خاستگاه هخامنشيان، دشتستان است و اگر نباشد دست كم آن ها در اين منطقه به قدرت رسيده اند.
از آن سه كيلو طلاي هخامنشي كه در بردك كشف كرديد چه خبر؟
آن سه كيلو طلا. همچنان در صندوق امانات بانك تجارت در اختيار اداره ميراث بوشهر باقي مانده و هيچ كار تحقيقاتي روي آن انجام نشده است. سازمان ميراث فرهنگي اصلاشوق دانستن ندارد و بهايي براي آن نمي پردازد بلكه كم ترين كنجكاوي نيز در اين مورد ندارد، الان 11 سال است كه خطوط كشف شده از تپه حصار در انبار خاك مي خورد.
وضعيت باستان شناسي در ايران را چگونه مي دانيد؟
وضعيت آن گريه آور است. باستان شناسان آن قدر در حال حسابداري و مسايل مالي هستند كه باستان شناسي از يادشان مي رود. من يك سال است كه نتوانسته ام دستمزد راننده گروه حفاري را در بوشهر از سازمان بگيرم.
تا به حال شده به ترانشه اي سر بزنيد و ببينيد اشياي آن را دزديده اند يا آثار آن را خراب كرده اند؟
بارها اتفاق افتاده، در بوكان، بهبهان و قشم اين ماجرا چندين بار تكرار شد.
به نظر شما صنعت و فرهنگ مي توانند با هم ادغام شوند؟
نه، اين دو هيچ سنخيتي با هم ندارند. تلفيق دو سازمان گردشگري و ميراث فرهنگي و صنايع دستي آش شله قلمكاري مي شود كه هيچ يك از فعاليت هاي آن درست انجام نمي شود.
سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري و صنايع دستي، اصرار دارد از صنعت ضعيفي چون توريسم در ايران بهره برداري كند، در حالي كه اين قابليت وجود ندارد. التقاط اقتصاد با فرهنگ عاقبت خوبي ندارد و مسوولان سازمان تا چند سال آينده نتيجه آن را مي بينند.
□
اين مطلب و عناوين مرتبط با آن را در نشاني زير ببينيد:
http://www.magiran.com/view.asp?ID=1235810